طرز فکر ما در تمام مراحل زندگیمان مهم است. ما ذهنیتی لازم داریم که به سمت قله های بلندتر سوقمان بدهد و آن چیزی نیست جز ذهنیت رشد (Growth Mindset). برای دستیابی به این هدف، ما قصد داریم امروز به بررسی این موضوع بپردازیم که ذهنیت رشد چیست، چطور باید آن را خلق کنیم و چطور آن را در فرزندان خودمان پرورش بدهیم.
طرز فکر ما تأثیر زیادی روی یادگیری، زندگی و دستاوردهایمان دارد. شکل تفکر ما روی نحوه برخوردمان با چالش ها و مشکلات، شکست ها و آنچه درباره خودمان و توانایی هایمان باور داریم، تأثیر می گذارد.
تحقیقات روانشناسی اخیر دو ذهنیت اصلی متضاد را شناسایی کرده است: ذهنیت رشد و ذهنیت ثابت. ما در این مطلب به بررسی هر دوی این ذهنیتها می پردازیم.
توی این پکهای فوق العاده، رازهای میلیونر شدن رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! این ترفندها اگه پولدارت نکنن هم تو زندگی واقعا لازمن. استفاده کن و حسابی پول در بیار!
توی این پک فوق العاده، قوانین رشد و موفقیت رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! توی زندگی، محل کار و هر جایی راه موفقیت رو به راحتی پیدا کن!
ذهنیت رشد چیست؟
ذهنیت رشد به زبان ساده این عقیده است که توانایی ها، مهارت ها و هوش ما به طور مستمر با تلاش و سخت کوشی پرورش و رشد پیدا می کند. در این طرز فکر، استعدادهای هر فرد فقط یک نقطه شروع هستند، نه یک محدودیت.
اصطلاح «ذهنیت رشد» اولین بار توسط روانشناس مشهور دکتر کارول دوِک (Carol Dweck) در کتاب ذهنیت: روانشناسی جدید موفقیت (2006) (Mindset: The new psychology of success ) مطرح شد.
بحثمان را با واقعیتی مهم در مورد ذهنیت رشد شروع می کنیم: هر کسی می تواند ذهنیت رشد را در خود ایجاد کند؛ چه کودک باشد، چه دانش آموز و چه بزرگسال.
افرادی که دارای ذهنیت رشد هستند، چالش‌ها را پذیرفته اند، در مواجهه با موانع مقاومت می کنند، از تلاش کردن لذت می برند، از انتقادها درس و از موفقیت دیگران الهام می گیرند.
با این اپلیکیشن ساده، هر زبانی رو فقط با روزانه 5 دقیقه گوش دادن، توی 80 روز مثل بلبل حرف بزن! بهترین متد روز، همزمان تقویت حافظه، آموزش تصویری با کمترین قیمت ممکن!
8 کار ساده برای تبدیل شدن به بهترین ورژن خودتان
دانش آموزانی که از ذهنیت رشد استقبال می کنند ارزش تلاش و پشتکار در رسیدن به اهداف خود را درک می کنند. این طرز فکر تاب آوری و استقلال را تشویق می کند و می تواند منجر به تمایل مادام العمر فرد برای یادگیری شود.
دکتر دوک در کتابش می نویسد:
«اشتیاق برای کوشش و به دست آوردن، حتی (یا به ویژه) زمانی که کار خوب پیش نمی رود، مشخصه ذهنیت رشد است. این طرز فکری است که سبب می شود افراد در برخی از چالش برانگیزترین موقعیت های زندگی خود پیشرفت کنند.»
اینجا باید نکته مهم را گوشزد کرد: ذهنیت رشد فقط انعطاف پذیر بودن یا داشتن نگرش مثبت و روشن فکری نیست. دوک و همکارانش این تصور اشتباه را «ذهنیت رشد غلط» می نامند.
خلق ذهنیت رشد کار سختی است و رسیدن به آن آسان نیست، اما صد البته که ارزشش را دارد!
ذهنیت ثابت چیست؟
در مقابل، افراد با ذهنیت ثابت (fixed mindset) معتقدند که هوش و توانایی هایشان ثابت و ذاتی است. با این طرز فکر افراد با ایستایی و انتقاد دست و پنجه نرم می کنند و از موفقیت دیگران می ترسند.
ذهنیت ثابت منجر به خلق تفکرات منفی می شود، مثلا فرد پیش خودش فکر می کند که «بعضی افراد با استعداد هستند و برخی نیستند» یا «من همینی هستم که هستم و نمی توانم آن را تغییر بدهم». در چنین شرایطی هر شکستی به جای «به اندازه کافی تمرین نکردم» به «من به اندازه کافی باهوش نیستم» تبدیل می شود.
حتما بخوانید: مهارت هایی که باید در زندگی بلد باشیم: 44 توانایی
ولی واقعیت این است که این حرف ها بی فایده است! طرز فکر ثابت، به جای میل به باهوش تر شدن، باعث می شود مردم بخواهند باهوش به نظر برسند، چون احساس می کنند باهوش نیستند. آنها میل به رشد را از دست می دهند، از چالش ها دوری می کنند، عیب و نقصهایشان را پنهان می کنند و از قضاوت شدن می ترسند. به این ترتیب رشد توانایی های آنها در اوایل زندگی متوقف می شود و حتی ممکن است افراد به پتانسیل کامل توانایی های خودشان دست پیدا نکنند.
همۀ اینها مهر تأییدی بر دیدگاه جبرگرایانه نسبت به جهان و خودشان و در واقع دوری باطل از این باور است که انسان ها غیرقابل تغییر هستند.
طرز فکر و مغز
خبر خوب این است که فقط طرز فکر نیست که می تواند تغییر کند، بلکه مغز هم واقعاً انعطاف پذیر است! مغز مدام در حال تغییر و تکامل است و این تغییرات فقط محدود به دوران کودکی نمی شود.
با تمرینات صحیح، مغز می تواند ارتباطات جدید ایجاد و ارتباطات موجود را تقویت کند. این کار حتی می تواند ظاهر مغز را هم تغییر بدهد.
مثال:
مطالعات نشان داده اند که مغز رانندگان تاکسی در لندن (که برای مسیریابی بدون نقشه در یک شهر وسیع 2000ساله آموزش دیده اند) واقعاً دارای فضای بیشتری برای حافظه و مسیریابی است!
حالا سوال اینجاست که آیا این افراد واقعا اینطور به دنیا آمده اند؟ قطعاً نه! مغز این راننده ها با سالها تمرین رشد کرده و تقویت شده است. مغز هر شخص دیگری هم توانایی این کار را دارد!
علاوه بر این، تحقیقات نشان داده که آموزش علوم اعصاب و انعطاف پذیری مغز به دانش آموزان، ذهنیت رشد را تقویت می کند.
طرز فکر ما دائماً در حال تغییر است
یادتان باشد که طرز فکر ما ثابت نیست؛ یعنی در واقع ما چیزی به نام ذهنیت ثابت محض یا ذهنیت رشد محض نداریم.
دکتر دوک تأکید می کند که چیزی به نام ذهنیت رشد «خالص» وجود ندارد. پس باید این نکته را موقع تلاش برای تقویت ذهنیت خودتان به خاطر داشته باشید.
حتما بخوانید: نکته های کوچک برای زندگی بهتر (22 نکته ریز موثر)
در برخی شرایط ممکن است ذهنیت رشد داشته باشید و در برخی شرایط ذهنیت ثابت. این ترکیب بر اساس تجربیات، بازخوردها و پیشرفت شما تغییر خواهد کرد و به تدریج تکامل خواهد یافت.
بعضی از موقعیت ها باعث ایجاد ذهنیت ثابت می شود، به خصوص در محیط های کاری و آموزشی غیرسودمند و یا در مواجهه با انتقادها و چالش ها. به عقیده دکتر دوک شناسایی و کار با این محرک ها به شما کمک می کند «در محدوده ذهنیت رشد باقی بمانید».
مزایای ذهنیت رشد چیست؟
مزایای ذهنیت رشد فراوان است. یاد می گیرید که:
- تمایل مادام العمر برای یادگیری داشته باشید
- به تجربیات خود فکر کنید و از آنها درس بگیرید
- بازخورد اعمالتان را بپذیرید و انتقاد را به چشم منبع مفیدی از اطلاعات ببینید
- باور داشته باشید که هوش قابل ارتقاء است
- راهکارهایی برای بهبود کار و مهارت های خودتان ارائه دهید
- انگیزه خود را در مواجهه با چالش ها حفظ کنید
- یاد بگیرید خارج از محدوده راحتی خود عمل کنید (تمام آموزش های خوب آنجاست!)
- یادگیری علایق جدید را آسان تر کنید
- موفقیت های دیگران را منبع الهام بدانید نه رقابت
- درک کنید که بلد نبودن یا خوب بودن در هر چیزی حالتی موقتی است
ذهنیت رشد و واکنش به شکست ها
با داشتن ذهنیت رشد، می‌دانید که شکست ها نباید شما را تعریف کنند. مطمئناً شکست خوردن ناراحت کننده است، اما تبدیل به تجربه می شود. در ضمن این شکستها موقتی و قابل تغییر هستند و شما می توانید بر آنها غلبه کنید.
در واقع، شکست بخشی جدانشدنی و مهمی از فرآیند یادگیری است و با داشتن ذهنیت رشد، حتی می تواند با افزایش انگیزه به شما کمک کند تا پیشرفت کنید و انعطاف پذیرتر شوید.
موفقیت فردی چیست؟ 14 روش رسیدن به موفقیت شخصی
بنابراین، شکست به این معنی نیست که شما به حد نهایی خود رسیده اید، بلکه فقط به این معناست که «هنوز نرسیده اید» و فرصت های دیگری برای پیشرفت در پیش رو دارید.
چگونه ذهنیت رشد ایجاد کنیم: 8 نکته عملی
خب، حالا آماده اید تا در خودتان ذهنیت رشد خلق کنید؟ ما اینجا به چند راهکار عملی و موثر اشاره می کنیم:
1- باور کنید که می توانید پیشرفت کنید، چون این مورد از نظر علمی هم ثابت شده است!
- موقعی که با یک شکست یا نمره پایین مواجه می شوید، به خودتان یادآوری کنید که هوش شما محدودیتی ندارد و همیشه راه برای پیشرفت باز است.
- شاید احساس کنید این کار احمقانه است، اما سعی کنید آن را با صدای بلند در آینه برای خودتان تکرار کنید!
2- از خودتان بپرسید: می خواهم چه چیزی را تقویت کنم؟ مهارت های مطالعه؟ مهارت ریاضی؟ تناسب اندام؟
- مشتاق تلاش و تمرین باشید.
- روی برخی راهکار ها کار کنید و یک روال مشخص ایجاد کنید.
3- از والدین، معلمان و همکاران خودتان بخواهید که از شما حمایت کنند.
- سعی کنید نظرات و انتقادات آنها را به چشم فرصت ببینید و حالت تدافعی نداشته باشید.
4- درباره تجربیات، اشتباهات و شکست های خود فکر کنید.
- از خودتان بپرسید: من از این مساله چه درسی گرفتم؟ دفعه بعد چطور می توانم پیشرفت کنم؟
- بهتر است برای بررسی افکار و احساسات خود یک دفترچه یادداشت روزانه داشته باشید.
5- از تحسین کردن خودتان و پیشرفت هایتان غافل نشوید.
- یادتان نرود که به خاطر دستاوردهایتان به خودتان پاداش بدهید.
6- این را قبول کنید که چون مسیری طولانی در پیش رو دارید، بنابراین نباید انتظار نتایج فوری داشته باشید.
7- از محدوده امن خودتان بیرون بیایید. مهارت های جدیدی مثل نواختن یک ساز، ورزش کردن یا هر چیز جدید دیگری یاد بگیرید.
حتما بخوانید: با این تکنیک های ساده برای همیشه پرانگیزه و موفق بمانید
مانترای ذهنیت رشد
یکی از روشهای عالی و راحت برای خلق ذهنیت رشد این است که «بازی هنوز» را انجام بدهید.
تنها کاری که باید بکنید این است که اول هر واکنش و فرضیه ای که به ذهنتان می آید کلمه «هنوز» را بگذارید. با گذشت زمان و تمرین می توانید ذهنیت خود را دوباره برنامه ریزی کنید.
به این جدول نگاه کنید تا استفاده از این روش را یاد بگیرید:
وقتی «من نمی توانم این کار را انجام دهم» را به «من هنوز نمی توانم این کار را انجام دهم (اما به زودی انجام خواهم داد)» تبدیل می کنید، چیزی شبیه جادو رخ می دهد!
پس دست به کار بشوید و باورهای محدود کننده خودتان را به چالش بکشید. همهآن افکار آشفته که به شما می گویند «من به اندازه کافی خوب نیستم» یا «من در یادگیری زبان فرانسوی ضعیف هستم»، موقع انجام بازی «هنوز» به: «ممکن است هنوز به اندازه کافی خوب نباشم، اما اگر به طور منظم تمرین کنم، می توانم مهارت هایم را افزایش دهم و تسلطم را به زبان فرانسه بهبود بخشم» تبدیل می شوند.
راهنمای رشد معنوی برای مبتدی ها (20 نکته کاربردی)
چگونه دانش آموزان و فرزندان خود را برای ایجاد ذهنیت رشد تشویق کنیم؟
اگر والدین یا معلم هستید و دلتان می خواهد ذهنیت رشد را در فرزندان و دانش آموزان خود تقویت کنید، چند نکته مهم وجود دارد که باید رعایت کنید:
- به آنها یاد بدهید که چالش و یادگیری را دوست داشته باشند.
- موقعیت های یادگیری چالش برانگیزی برای آنها فراهم کنید.
- به آنها درباره انعطاف پذیری عصبی و مغزی آموزش دهید.
- درک امکان علمی تغییر می تواند الهام بخش آنها برای ادامه رشد باشد.
- آنها را تشویق کنید که تشنۀ اشتباه کردن باشند، نه اینکه از آن ناراحت شوند.
- بپرسید چه چیزی یاد گرفتند؟
- دفعه بعد چگونه می توانند آن را بهبود دهند؟
- آنها را ترغیب کنید تا از تلاش برای یادگیری یا ایجاد مهارتی جدید لذت ببرند.
- به آنها کمک کنید تا اهمیت تمرین مهارت ها را درک کنند و آن را در مسیر تسلط به کار ببرند
- به جای دادن نمرۀ مردود، نمره «هنوز نه» بدهید که نشان دهنده منحنی یادگیری و فرصت هایی برای پیشرفت است.
از دانش آموزان و فرزندان خودتان به خاطر داشتن ذهنیت رشد تمجید کنید
دکتر دوک درباره تحسین مناسب ذهنیت رشد حرف های زیادی برای گفتن دارد. او معتقد تمجید کردن برای کار درست، عاقلانه است و بستگی به این که چه کاری انجام شده هم دارد.
بر خلاف باورهای عمومی، تحقیقات دکتر دوک نشان داده که بهتر است کل فرآیند تحسین شود، نه استعداد یا توانایی طبیعی افراد.
حتما بخوانید: 24 نکته سریع و ساده برای غلبه بر ترس از صحبت در جمع
پرورش ذهنیت رشد در فرزندان به این معنی است که آنها را از دام «حالا» و نمرات بالا در امتحان دور کنید. این کار به معنای تربیت فرزندانی است که نیازی به تأیید دیگران ندارند و در عوض به انتقاد سازنده و تقویت روابط دانش آموز و معلم کمک می کند.
- کاری را که به راحتی و به طور کامل انجام شده است تحسین نکنید.
- در عوض بگویید «این کار خیلی آسان بود، بگذارید چیز چالش برانگیزتری برایتان پیدا کنم»
- فرآیندهایی را که دانش آموزان درگیر آن هستند، تحسین کنید.
- اخلاق کاری، تمرکز، راهکارها، پشتکار، انعطاف پذیری و پیشرفت آنها را تحسین کنید، نه هوش و استعداد آنها را.
- تلاش بچه ها را به خاطر رسیدنشان به تلاش بیشتر تحسین نکنید.
- تلاش باید وسیله ای برای یادگیری و پیشرفت باشد، نه هدف اصلی. از طرفی تلاش غیرمولد هم چیز خوبی نیست.
- از نحوه برخورد با چالش را تعریف و تمجید کنید، نه صرفاً نتیجه نهایی را.
