اختلال خواندن نوعی اختلال یادگیری است که شامل اختلال قابل توجه در دقت، سرعت و یا درک مطلب می شود، تا جایی که این اختلال با پیشرفت تحصیلی یا فعالیت های زندگی روزمره فرد تداخل پیدا می کند. افراد مبتلا به اختلال خواندن، عمل خواندن را کاملا پایین تر از سطح مورد نیاز بر اساس هوش عمومی، فرصت های آموزشی و سلامت جسمی شان انجام می دهند. این اختلال معمولا با نام خوانش پریشی هم شناخته می شود؛ با این تفاوت که خوانش پریشی به طور کلی نقص در خواندن و نوشتن را شامل می شود.
شرح اختلال خواندن
همانطور که گفتیم اختلال خواندن نوعی اختلال یادگیری است. در این اختلال تفاوت معناداری بین هوش عمومی فرد و مهارت خواندن او مشاهده می شود. اختلالات یادگیری که قبلا به آنها اختلالات مهارت های تحصیلی گفته می شد، اختلالاتی هستند که باعث عقب ماندگی ذهنی، هوش پایین، کمبود فرصت های یادگیری و یا مشکلات جسمی خاص مثل کم بینایی یا کم شنوایی، مشکل یادگیری و عملکرد ضعیف تحصیلی می شوند.
اختلالات یادگیری معمول شامل اختلال خواندن (خوانش پریشی)، اختلال ریاضیات، اختلال بیان مکتوب و برخی از اختلالات مربوط به پردازش زبان می شود.
اختلال خواندن حتی برای افرادی که هوش طبیعی دارند مشکل ساز می شود و در مطالعه و به دنبال آن در فعالیت های درسی و دانشگاهی، فرصت های آموزشی، انگیزه یادگیری مهارت خواندن و خودکنترلی عاطفی مشکلات جدی ایجاد می کند.
اختلال خواندن با کندی در یادگیری یا عقب ماندگی ذهنی متفاوت است. در اختلال خواندن بین سطح عملکرد مورد انتظار و موفقیت واقعی فاصله قابل توجهی وجود دارد. دشواری و مشکل در خواندن ممکن است به میزان مختلفی در افراد رخ بدهد و این اختلال می تواند دلایل زیادی هم داشته باشد.
مشکلات رایج افراد مبتلا به اختلال خواندن عبارتند از:
- سرعت کم خواندن
- درک ضعیف هنگام خواندن مطالب با صدای بلند یا بی صدا
- حذف کلمات هنگام خواندن
- تغییر واژه ها یا حروف هنگام خواندن
- مشکل در رمزگشایی هجا یا کلمات منفرد و مرتبط کردن آنها با صداهای خاص (مشکل آوایی)
- دایره واژگان محدود
علل و علائم اختلال خواندن
با این اپلیکیشن ساده، هر زبانی رو فقط با روزانه 5 دقیقه گوش دادن، توی 80 روز مثل بلبل حرف بزن! بهترین متد روز، همزمان تقویت حافظه، آموزش تصویری با کمترین قیمت ممکن!
علل
اختلال خواندن اولین بار در اواخر قرن نوزدهم شناسایی شد. در آن زمان به این اختلال الکسیا یا نابینایی کلمه ای گفته می شد. از دهه 1960، اختلال خواندن به دیس لکسیا (dyslexia) یا همان خوانش پریشی معروف شد. با وجود سابقه طولانی کشف اختلال خواندن، هنوز علت آن مشخص نشده است.
یادگیری مهارت خواندن کار پیچیده ایست. برای اینکه بتوان یک خط متن را دنبال کرد، عضلات چشم باید کاملا هماهنگی داشته باشند. علاوه بر این برای این کار به جهت گیری فضایی برای تفسیر حروف و کلمات، حافظه بصری برای حفظ معنای حروف و کلماتی که دیده می شوند، توانایی توالی، درک ساختار جمله و دستور زبان و توانایی طبقه بندی و تجزیه و تحلیل نیاز است.
از طرف دیگر مغز باید نشانه های بصری را با حافظه ادغام کند و آنها را با صداهای خاص مرتبط سازد. این اصوات باید با معانی خاصی همراه باشند. برای درک متن خوانده شده، هنگام خواندن یک جمله یا یک پاراگراف باید معانی آنها در ذهن نگه داشته شوند. وقتی اختلال خواندن رخ می دهد یکی از این فرایندها مختل می شوند. به همین دلیل جدا کردن دلایل و ریشه های اختلال خواندن مشکل است و ممکن است هر کسی به یک دلیل متفاوت دچار این اختلال شود.
با وجود پیچیدگی های موجود در اختلال خواندن، محققان دریافته اند که این بیماری تا حدودی ارثی است. در سال 1999، مرکز تحقیقات خواندن در نروژ، اعضای یک خانواده بزرگ که اختلال خواندن داشتند را مورد بررسی قرار داد. محققان با ارزیابی توانایی خواندن و نوشتن حدود 80 عضو این خانواده در چهار نسل، توانستند جهش ژن های خاصی که با کمبود مهارت خواندن و نوشتن در ارتباطند را مشخص کنند.
البته به نظر می رسد که اختلال خواندن دلایل غیر ارثی و غیر ژنتیکی دیگری هم دارد، چون حدود نیمی از افراد مبتلا به این ناتوانی یادگیری متعلق به خانواده هایی هستند که چنین مشکلی در آنها وجود ندارد. نظریات مختلف و بسیاری نشان می دهند که مشکلات عملکردی در مناطق خاصی از مغز زمینه ساز اختلال خواندن محسوب می شوند.
با توجه به لزوم هماهنگی های پیچیده سیستم عصبی انسان هنگام خواندن، کاملا مشخص است که چندین مشکل مختلف در عملکرد مغز باعث بروز اختلال خواندن می شوند. چیزی که تا الان مشخص شده این است که 90% از کودکان مبتلا به اختلال خواندن، نقص زبانی دیگری هم دارند. تحقیقات دیگر حاکی از وجود رابطه احتمالی بین اختلال خواندن و یک مشکل بینایی جزئی و ظریف است که روی سرعت خواندن افراد تاثیر منفی می گذارد.
علائم
علائم و نشانه های مشترک کودکان مبتلا به اختلال خواندن عبارتند از:
- مشکل در شناسایی کلمات منفرد
- مشکلات در درک اصوات کلمات، ترتیب صدا یا قافیه ها
- مشکلات هجی کردن
- جابجایی حروف در کلمات
- حذف یا جایگزینی کلمات
- درک ضعیف و پایین از متن خوانده شده
- سرعت کم خواندن
علاوه بر این کودکان مبتلا به اختلال خواندن اغلب تاخیرهای دیگر یا مشکلات دیگری هم در زمینه یادگیری دارند که شامل موارد زیر می شوند:
- تأخیر در زبان گفتاری
- سردرگمی درباره جهت ها یا چپ دستی و راست دستی
- سردرگم شدن هنگام رویارویی با کلمات متضاد (بالا، پایین، زود، دیر)
- اختلال در ریاضیات
- اختلال در بیان مکتوب
تشخیص اختلال خواندن
ارزیابی توانایی خواندن کودکان باید به صورت نفر به نفر انجام شود تا بتوان اختلال خواندن را تشخیص داد و آن را از اختلال یادگیری کُند یا هوش پایین جدا کرد. فرد ارزیابی کننده باید سن، هوش، فرصت های آموزشی و عوامل فرهنگی مختلف مثل اینکه آیا زبان صحبت شده در مدرسه و خانه کودک با هم متفاوت هستند یا نه را در نظر بگیرد. اختلال خواندن زمانی تشخیص داده می شود که بعد از در نظر گرفتن این عوامل، مشخص شود مهارت و موفقیت کودک در خواندن کاملا کمتر از حد انتظار است.
علاوه بر این، مشکلات مربوط به خواندن باید از روش های قابل توجهی روی عملکرد فرد در مدرسه یا زندگی روزمره اش تاثیر گذاشته باشد. اگر فرد دچار برخی شرایط جسمی مثل عقب ماندگی ذهنی، ضعف بینایی یا ناشنوایی باشد، اختلال خواندن باید بیشتر از چیزی باشد که معمولا در افرادی که معلولیت جسمی دارند رخ می دهد.
20 تا 55 درصد از کودکان مبتلا به اختلال خواندن دارای اختلال کمبود توجه / بیش فعالی (ADHD) هستند. این اختلال نوعی اختلال رفتاری است و باعث تشدید اختلال خواندن می شود. همین مساله تشخیص اختلال خواندن را سخت تر و پیچیده تر می کند.
علاوه بر این، حدود یک چهارم از کودکان مبتلا به اختلال خواندن، به اختلال سلوک مبتلا هستند. اختلال نافرمانی مقابله ای و افسردگی نیز در در بیشتر کودکان مبتلا به اختلال خواندن رخ می دهد. تقریباً همه افراد مبتلا به اختلال خواندن در هجی کردن مشکل دارند و حدود 80% آنها نیز با مشکلات زبانی دیگری هم دست و پنجه نرم می کنند.
همه افراد مشکوک به دارا بودن اختلال خواندن یا سایر اختلالات یادگیری باید تحت یک ارزیابی جامع از جمله شنوایی، بینایی و تست هوش قرار بگیرند. این آزمون باید شامل تمام زمینه های یادگیری و فرایندهای یادگیری باشد، نه فقط در زمینه خواندن. در مورد کودکانی که در سنین مدرسه رفتن قرار دارند این ارزیابی اغلب توسط تیمی از مربیان، روانشناسان تربیتی و روانپزشکان کودک انجام می شود.
جمعیت افراد مبتلا به اختلال خواندن
تخمین های موسسه ملی بهداشت آمریکا درباره تعداد افراد مبتلا به اختلالات یادگیری در این کشور چیزی بین 5 تا 15% از جمعیت عمومی است. حدود 80% از افراد مبتلا به اختلال یادگیری به اختلال خواندن دچارند. تحقیقات دیگر نشان می دهند که حدود 4% از کودکان با سن مدرسه اختلال خواندن دارند. به احتمال زیاد پدر و مادر یا خواهر و برادر این افراد نیز به اختلال خواندن مبتلا هستند.
حدود 60 تا 80 درصد از کودکان مبتلا به اختلال خواندن پسر هستند. به دلایل مختلفی که اغلب به رفتار مربوط می شوند، معمولا پسرها بیشتر به کلاس های آموزش ویژه ارجاع داده می شوند و این مساله نشان می دهد که تعداد دختران تشخیص داده شده مبتلا به اختلال خواندن کمتر از حد واقعی است. برخی از کارشناسان عقیده دارند این اختلاف از آنجا ناشی می شود که پسران بیشتر اوقات در کلاس اخلال ایجاد می کنند و همین مساله باعث شک به وجود اختلال در آنها می شود.
درمان اختلال خواندن
اختلال خواندن هم مثل سایر اختلالات یادگیری تحت قانون تعلیم و تربیت افراد معلول (IDEA) قرار دارد. همه کودکان دارای نقص های یادگیری مختلف از جمله اختلال خواندن یا خوانش پریشی باید تحت یک برنامه آموزش فردی قرار بگیرند که در آن دستورالعمل های طراحی شده برای مقابله با این ناتوانی در مدرسه ارائه شده باشد.
رویکردهای درمانی مختلفی از تحریک بینایی گرفته تا رژیم های غذایی خاص و افزایش آموزش خواندن برای درمان اختلال خواندن در نظر گرفته می شوند. با این حال به طور کلی آموزش خصوصی تنها راه درمان موفقیت آمیز برای این اختلال است.
ساموئل توری اورتن، اولین محقق شناسایی و بررسی خوانش پریشی اصول اصلی چنین رویکردی را در دهه 1920 توسعه داد. به طور کلی روش های مفید آموزشی برای درمان اختلال خواندن عبارتند از:
- روش مبتنی بر صدا یا نماد آوایی: در این روش کلمات به کوچکترین جزء بصری شان یعنی حروف و صداهای همراهشان شکسته می شوند.
- استفاده از چند حس: برنامه های آموزشی خوب و مفید روی ایجاد و تقویت ارتباطات ذهنی بین کانال های بینایی، شنوایی و حرکتی تمرکز می کنند. به این ترتیب دانش آموزان همزمان نماد آوایی را میبینند، احساس می کنند و می گویند؛ مثلا دانش آموز هنگام تلفظ یک کلمه، با صدای بلند حرف یا ترکیب حروف را با انگشتش ردیابی می کند. این نوع آموزش بسیار ساختار یافته است.
در این روش روند اصلاح از سطح یک حرف یا صدا آغاز می شود، بعد به سمت یک صدای گفتاری واحد می رود و سپس هجاها و بعد کلمات و جملات به صورت سیستماتیک آموزش داده می شوند. برای ایجاد ارتباط بین اصوات و نوشته ها باید تمرین و تکرار انجام شود.
پیش اگهی اختلال خواندن
خیلی از افراد مشهور و موفق دنیا به اختلال خواندن مبتلا بوده و هستند. حداقل 2 رئیس جمهور آمریکا از این اختلال رنج می برده اند. اینکه شخص چقدر بتواند این اختلال را جبران کند به شدت نقص و نوع درمان بستگی دارد. به طور کلی افرادی که قبل از کلاس سوم اختلال خواندن در آنها تشخیص داده می شود و تحت آموزش قرار می گیرند عملکرد خوبی نشان می دهند. با این حال افراد مختلف از نظر هوش، فرصت های آموزشی و اراده برای غلبه بر اختلال خواندن و همچنین نوع و شدت مشکل با هم متفاوتند.
همه این عوامل برای تعیین نتیجه نهایی این اختلال با هم ترکیب می شوند. معمولا اگر اختلال خواندن به موقع تشخیص داده شود و فرد تحت یک برنامه درمانی مناسب قرار بگیرد پیش آگهی ها درباره اختلال خوب هستند و می توان آینده خوبی را برای فرد مبتلا متصور شد. عزت نفس قوی و همراهی و حمایت خانواده و دوستان در روند اصلاح این اختلال بسیار موثرند.
پیشگیری از اختلال خواندن
هیچ راهی برای پیشگیری از بروز اختلال خواندن شناسایی نشده است. کلید جلوگیری از بروز علائم مرتبط با اعتماد بنفس پایین، عدم علاقه به مدرسه و رفتار ضعیف مداخله و تشخیص زودهنگام است که مانع از پسرفت تحصیلی در کودک می شود.
