تاریخچه زعفران و هرآنچه درباره زعفران نیاز دارید که بدانید!

گیاهان گروه زنبقیان متنوعند که زعفران یکی از آنهاست. موارد مصرف زعفران بسیار است و این بدلیل خواص بیشمار آن می باشد. گل‌های زیبا و بنفش آن در فصل پاییز،‌ صبح‌ها پیش از طلوع به وسیله دست، برداشت و سپس کلاله قرمز رنگ آن جدا شده و خشک می‌شود. مراحل خشک کردن و پس از آن نگهداری آن نیز بدقت و طبق اصول پیش می رود. در ادامه با تاریخچه زعفران آشنا می شوید.

فیلم چند نکته عجیب در مورد زعفران که نمی دانید !!!

مطلب پیشنهادی: چه تجهیزات و عناصری برای کشت زعفران نیاز است؟

تاریخچه زعفران:

• زعفران به دلیل رنگ و عطر خوش، در یونان باستان بسیار مورد تحسین بوده و به عنوان دارویی برای رفع بی خوابی و برطرف کننده خماری بعد از نوشیدن شراب مورد استفاده قرار می گرفته است. همچنین از آن برای معطر کردن حمام و تقویت میل جنسی استفاده می کردند.
• عده ای مبداء زعفران را ایالت قدیم ماد ایران می دانند، برخی از محققین نیز خاستگاه زعفران را در منطقه وسیعتری از کره زمین شامل یونان، ترکیه، آسیای صغیر و ایران میدانند.
• اعراب از زعفران به دلیل خاصیت آرامش بخش آن استفاده می کردند و آنها بودند که روش کاشت زعفران را در اسپانیا آموزش دادند. شواهد زیادی دال بر این است که زعفران از اصلی ترین مواد تشکیل دهنده غذاهای اسپانیایی–عربی در آن دوران محسوب می شده است.
• در قرون وسطی، زعفران به بریتانیای کبیر راه یافت. افسانه ها حاکی بر آن است که در دوران ادوارد سوم، مسافری پیاز زعفران را در حفره عصای خود پنهان کرده و از خاورمیانه به شهر والدن برد. در آنجا این پیاز کاشته و تکثیر شد که باعث رونق شهر گردید.
• در دوران رنسانس، شهر ونیز مهم ترین مرکز تجاری زعفران محسوب می شد. در آن دوران ارزش زعفران به اندازه طلا بود و حتی امروزه نیز گرانترین ادویه در دنیا می باشد. ولی متاسفانه قیمت بالای زعفران منجر به تقلب در آن شد که در آن زمان متقلبان به شدت مجازات می شدند. هنری هشتم که زعفران را به خاطر عطر آن گرامی می داشت متقلبان را حتی به مرگ محکوم می کرد.

پیشینه کشت زعفران:

طبق مدارک و اسناد موجود، ایرانیان ضمن صدور زعفران به بسیاری از نقاط جهان باستان، خواص آن را به یونانیها، رومیها، چینی ها و اقوام سامی از جمله عربها معرفی کردند و شیوه زراعت آن را در سده های اول تا چهارم هجری به امم اسلامی پیرامون مدیترانه آموختند. به این ترتیب که نخستین زعفران کارها به وسیله ایرانیان تبعید شده توسط معاویه در نواحی شام دایر شدند، سپس کاشت زعفران در شمال افریقا و اندلس (اسپانیای اسلامی) وصقلیه (سیسیل) رواج یافت و اقوام ایرانی همچون رستمیان و بنوطبری در انتقال فرهنگ زعفرانکاری مؤثر بودند.
مستندات تاریخی بیانگر این واقعیت است که ایرانیان از روزگاران کهن به زر و زعفران علاقه داشته اند به طوری که در جشن و سرورها و مجالس بزم مانند عروسی ها و اعیاد، یا استقبال از بزرگان و زائران زر و زعفران نثار قدمها می کردند. در برخی ازمراسم زعفران را به تنهایی، یا همراه با مشک وعنبر و عود دود می کردند و گلاب می پاشیدند.

زعفران در عصر هخامنشیان:

آیا می دانستید که زعفران درعصرهخامنشیان زعفران برای تزئین نان ومعطر کردن خوراکها به کار می رفته است. فردیناند یوستی ضمن شرح زندگانی داریوش نوشته است: ((شاه ایران تن خود را روغنی معطر می مالید که عبارت بود از مخلوط روغن آفتاب گردان که در پیه شیر پخته و با زعفران و شراب خرما تهیه میشد)). در دوره پارتها زعفران ایران به یونان و روم می رفت، بعدا چین هم از مشتریان زعفران ایران شد. در عصر ساسانیان کاشت زعفران در قم و بون نیز رایج گردید و مرغوبیت محصول آنها شهرت یافت. در همان روزگار زعفران در پرداخت کاغذهای گران قیمت کاربرد پیداکرد، اما پیشتر از آن محلول زعفران به عنوان مرکب تحریراستفاده می شد،وتا قرنها بعددرترکیب مرکبهای تحریر مرغوب به کار می رفته است. از انواع مرکب زعفرانی کم رنگ و پر رنگ (از زرد کمرنگ تا قرمز خونین) برای نوشتن عنوان فرمانها و نامه های سلاطین و خلیفگان و امرا، و همچنین در تحریر عنوانها و سرفصلهای کتب و رسالات و نیز در تذهیب و تشعیر ، و در تصویر ها و نقوش حواشی و متن استفاده می شده است. افزون بر اینها در تحریر دعاهای مقدس و همچنین تعویذ ها و طلسم های خاص بر روی کاغد و پارچه و گاهی کفن، مرکب زعفران به کار می رفته است.

در منابع پهلوی زعفران با نام پارسی (كركم) ثبت شده است. در يك ترجمه بندهش زعفران جزو عطرها يا گياهان خوشبوی به حساب آمده، و در ترجمه ديگری از اين كتاب، زعفران در شمار گياهان رنگ كننده پارچه ذكر شده است. كلمه زعفران يك واژه عربی يا احتمالا معرب است كه ريشه و وجه اشتقاق آن ناشناخته مانده، گویا در منابع غربی برای اين كلمه و كلمه كركم مبنای سومری عنوان شده است. اين نظر قابل تامل در صورتی به واقعيت نزديك است كه مبدا سومريان از نواحی زعفران خيز ايران باشد، يا بتوان آنها را همان بوميان رانده شده از ايران زمين، پس از هجوم آريا یی های دامدار و شبان پيشه پنداشت.

در منابع لغت فارسی و عربی دهها كلمه به معنی زعفران ثبت شده است. اما اين كلمات به ندرت در مآخذ و متون كهن فارسی به كار رفته است. مثلا كلمه كركم در نوشته ها و سروده های فارسی در موارد بسيار اندك ذكر شده است، اما كلمه زعفران با همه خصلتها و خصوصيات و خواص نباتيش مورد توجه بسياری از ادبا و نويسندگان و شاعران قرار گرفته است، به طوری كه با جرأت می توان گفت كلمه زعفران و تعبيرات و تشبيهات مربوط به آن به اندازه ای كه در منابع و متون و دواوين فارسی آمده در آثارمكتوب هيچ يك از السنه جهانی به كار نرفته است.

كشت زعفران در گذشته ای بسيار دور در غالب مناطق مركزی ايران متداول بوده است. شهرت زعفران قم در زمان قبل از اسلام حكايت از پيشينه كشت اين گياه در ايران قديم دارد. در قرن دهم ميلادی كشت زعفران توسط اعراب (كه خود اعراب نيز آن را ازايرانيان آموخته بودند) در اسپانيا متداول گرديد و متعاقب آن در قرن هجدهم در ناحيه ای به نام Walden در Essex انگلستان رواج داشته و امروزه اين محل به نام SaffronWalden معروف است.

اجزای گیاه زعفران:

تکثیر زعفران از طریق ایجاد پیازچه های جدید که از پیاز مادر تولید می شود صورت می گیرد. پیاز زعفران در ماههای تابستان به صورت غیرفعال و راکد در زمین باقی می ماند و رشد دوباره خود را در حدود پایان تابستان شروع می نماید. بر طبق گزارشات موجود چندین واریته شناخته شده در کشورهای مختلف کشت می گردد.

مطلب پیشنهادی: همه چیز درباره بازار فروش و سود حاصل از کشت زعفران در ایران

تقسیم بندی انواع زعفران

در ایران معمولاً زعفران تولیدی به چند شکل تقسیم بندی می شود. یکی از اصطلاحاتی که از دیرباز در این زمینه مورد استفاده قرار می گرفته  زعفران دخترپیچ  است. این نوع زعفران  شامل قسمت کلاله و خامه، (قسمت سرخ و قسمت سفید یا زردرنگ زعفران) می باشد که در فارسی به آن زعفران دسته‌ای نیز گفته می‌شود، و در خارج از کشور آن را به عنوان زعفران Bunch (دسته ای) یا Red & White(سرخ و سفید) می شناسند. در واقع قسمت قرمز دراین نوع زعفران بایدبین 75-70% باشد و قسمت ریشه یا کنج آن حدود30-25% است.
از نامهای جدیدتری که بعداً مرسوم شد، زعفران سرگل یا به اصطلاح عامیانه زعفران سرقلم بود که از زعفران دسته ای تولیدگردید، بدین نحو که قسمتهای زرد آن رابا قیچی کردن وسپس با استفاده از روش الکتریسیته ساکن جدا نمودند و زعفرانی  تمیزتر و کاملاً قرمز به دست آوردند که در زبان انگلیسی به آن All-Red (کاملا سرخ) گویند و مشابه زعفرانی است که کوپه  Coupé (قطع شده یا بریده)خوانده می شود.  بعدها  زعفرانهایی را که برای تهیه آنها مستقیماً قسمت قرمز(تنها شامل مقدار بسیار کمی از زردی) را از گل جدا می‌کنند  پوشالی نامیدند، شاید  به این دلیل  که این نوع یک حالت حجیم و پوشال مانند پیدا می‌کند، که البته پایگاه معتقداست این اسم مناسبی نیست و باید نام بهتری برای این نوع زعفران انتخاب شود. هر کدام از این زعفرانها ممکن است درجه یک یا دو و مرغوب یا نامرغوب باشند و هیچیک را نمی توان به دیگری ترجیح داد. آنچه که مسلم است قدرت رنگدهی و کیفیت زعفران دسته به مراتب پایین تر از انواع دیگر زعفران است، همینطور از نظر  روش خشک کردن چون با تاخیر خشک می شود و در واقع بخشی از قدرت رنگدهیش را در طول فرآیند خشک کردن از دست می دهد کیفیت پایین تری دارد.

برخلاف نتایج بررسیهای علمی و آنالیزهای انجام شده برخی تصور می کنند زعفران دسته‌ای و حتی ریشه یا کنج دارای عطر بیشتری است. این کاملاً اشتباه است، زیرا منشا مواد موثره زعفران (کروسین، پیکرو کروسین و سافرانال، مخصوصاً کروسین موجود در قسمت زردی(کنج) زعفران، کلاله آن است و مواد مذکور در اثر حرکت در بافت گیاهی از کلاله به آنجا انتقال پیدا کرده اند، خود زردی(کنج) نه تنها دارای مقدار قابل توجهی از آنها نیست بلکه کروسین موجود در آن صفر است. از نظر عطر نیز تنها به این علت که به سبب نوع بافت گیاهیش امکان جذب رطوبت بیشتری از کلاله دارد، معطرتر به‌نظر می‌رسد.

وقتی زعفران سرگل را از زعفران دسته‌ای جدا می‌کنیم، قسمت ریشه یا سفید که در فارسی به آن کنج یا سفید زعفران و در اروپا به آن white (سفید) یا style (خامه)گفته می‌شود،جدا می‌شود  و در واقع نمی توانیم آن را زعفران تلقی کنیم. این ماده کنج زعفران نامیده می شود و تعریف زعفرن را شامل آن نمی‌دانیم.

از تقسیم بندیهای دیگری که وجود دارد تقسیم بندی است که توسط بعضی از شرکتها مورد استفاده قرار گرفته و در آن زعفران برمبنای کیفیت به درجه هایی تحت عناوین 1و 2 و3 یا 1و2و3و4 و همینطور حروف انگلیسی مثل A،B و C درجه بندی شده اند.

چنانچه سؤالی در مورد تاریخچه زعفران دارید در بخش نظرات از کارشناسان ما بپرسید.