8 نکته بسیار مهم که در مورد شرایط پرورش ماهی قزل آلا باید بدانید!

در این مطلب مهم ترین نکات پیرامون شرایط پرورش ماهی قزل آلا در استخرهای کوچک یا بزرگ را به شما آموزش می دهیم تا مزرعه پربارتری داشته باشید.

بخش اول– فیلم های آموزشی

1- نمونه پرورش ماهی قزل آلا در الشتر

2- نکات مهم پیرامون شرایط ماهی قزل آلا

3- یک نمونه موفق

بخش دوم– توضیحات شرایط پرورش ماهی قزل آلا

1- انواع ماهی قزل آلا و توضیحات کلی

به دلیل جلوگیری از زیاد شدن حجم این نوشته، کلیات اولیه و انواع ماهی قزل آلای قابل پرورش در ایران را در قالب یک جزوه pdf پنج صفحه ای برای دانلود شما قرار داده ایم. می توانید آن را دانلود کنید و اگر نیازی به دانستن کلیات ندارید ادامه مقاله را بخوانید:

دانلود pdf انواع ماهی های قزل آلا

2- بستر مناسب برای پرورش ماهی قزل آلا

این ماهی در جاهایی که بستر شنی و آب شفاف ، سرد ، سرشار از اکسیژن می باشد اقدام به تخم ریزی می نماید . قزل آلا ی رنگین کمان می تواند حرارت بالاتر و اکسیژن کمتر را نسبت به سایر آزاد ماهیان تحمل نماید و در شرایط یکسان ، رشد سریعتری نسبت به قزل آلای قهوه ا ی دارد. تخمهای قزل آلا در ۸۲ روز و ۵ درجه کامل می شود اما همین عمل در حرارت ۱۰ درجه ۴۱ روز طول می کشد با دو برابر شدن دما همین ۲۰ درجه فقط در مدت ۵ روز کامل می شوند. قزل آلا ی رنگین کمان دیرتر از ماهی قزل آلای خال قرمز تخم ریزی می نماید.

البته امروزه واریته هایی حاصل گردیده که تخم ریزی آنها حتی جلوتر شروع می شود . بهترین درجه حرارت برای رشد و نمو و سلامت طبیعی آن ۱۲ سانتی گراد است (۷ تا ۹ دکتر عمادی) حال آنکه عالی ترین گرما برای رشد و نمو اقتصادی آن در صورت مناسب بودن کیفیت آب بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد ( عمدتا ۱۷ درجه سانتی گراد ) می باشد.

فصل تخم ریزی قزل آلا نسبت به محل و درجه حرارت متفاوت می باشد ماهی قزل آلای رودخانه ای و قزل آلای قهوه ای در پاییز و ماهی قزل آلای رنگین کمان در بهار تخم ریزی می نمایند . در برخی از رودخانه ها ی کالیفرنیا کمتر ماهی داز سال می باشد که حداقل نوعی ماهی قزل آلا یا ماهی آزاد تخم ریزی نکند.(عمادی)۱۳۶۰

ماهی قزل آلای یکساله و بالغ می تواند درجه حرارت بیشتر از ۲۰ درجه سانتی گراد را برای مدتی بدون آنکه متحمل آسیب شود به خوبی پشت سر بگذارد .به منظور تولید تخم خوب ماهی قزل آلا ی رنگین کمان بایستی حداقل ۶ ماه قبل از – تخم ریزی در اینکه بیشتر از ۳۰/۱۳ درجه سانتی گراد و ترجیحا بیشتر از ۲/۱۲ درجه سانتی گراد نباشد نگهداری شود(عمادی۱۳۶۰)

برای تولید ماهی قزل آلا ی رنگین کمان با سرعت رشد زیاد و تخم ریزی در سن ۲ سالگی در ۱۶ ماه اول بایستی آنها را در درجه حرارت نسبتا ثابت ۱۵ درجه سانتی گراد نگهداری کرده و هنگام رسیدن به سن بلوغ حرارت را به حداکثر ۲/۱۲ درجه سانتی گراد کاهش داد.

در ساخت استخرها باید نکاتی را مد نظر داشت:

• شیب زمین به گونه ای باشد که آب به حالت ثقلی از استخر خارج گردد و نیاز به صرف هزینه نباشد.
• ورودی و خروجی استخر به طور صحیح ساخته شود. خروجی باید به صورت سه شیاره ساخته شود تا بتوان اولا سطح آب را در استخر بسته به شرایط تنظیم نمود و ثانیا آب کف استخر خارج گردد.
• آب قبل از وارد شدن به استخر به بالای برجک هواده منتقل شود تا گازهای مضر از آب جدا شوند.
• شیب ۲درصد برای استخرها ( ورودی به خروجی)در نظر گرفته شود تا فضولات کف همراه با جریان آب از استخر خارج شوند.
• بچه ماهی قزل آلا را می توان در تمام طول سال در مزارع رهاسازی نمود. وزن رهاسازی بهتر است حدود ۱۰ گرم باشد تا هم دوره پرورش خیلی طولانی نشود و هم تلفات کمتر شود.(تلفات در وزن زیر ۱۰ گرم بیشتر است) تعداد ماهی رهاسازی شده بستگی به مقدار دبی آب و وزن هدف دارد. به طور کلی به ازای ۷ لیتر در ثانیه می توان یک تن ماهی برداشت نمود حال اگر وزن هدف ۴۰۰ گرم باشد برای تولید یک تن ماهی به ۲۵۰۰ قطعه بچه ماهی نیاز می باشد. ۱۰ تا ۱۵ درصد هم باید به عنوان تلفات در نظر گرفت.
• ظرفیت و تناژ پرورش بستگی به آب ورودی دارد و بر این اساس تعداد استخرها نیز متفاوت است ولی در هر حال چنانچه شیب زمین اجازه بدهد برای اینکه بتوان از آب حداکثر را نمود استخرها در در دو یا سه ردیف ویا حتی بیشتر احداث می نمایند.بطوریکه استخرهای بچه ماهی در ردیف اول، پیش پرواری در ردیف دوم و در ردیف سوم ماهیان پرواری و آماده صید قرار می گیرند. برای بهترین بازده ارتفاع ریزش آب از یک ردیف به ردیف بعدی حدود ۷۰ سانتیمتر می باشد.دیواره های بین استخرها باید به شکلی باشد که بتوان برای غذادهی و صید بر روی آنها حرکت کرد.

3- تغذیه ماهی قزل آلا

• اگر مزرعه ای به بهترین شکل ممکن ساخته شود و بهترین بچه ماهی هم در آن رهاسازی گردد ولی مدیریت تغذیه در آن اعمال نگردد مسلما این مرکز به سودآوری نخواهد رسید.انتخاب نوع غذا و مقدار جیره روزانه مهمترین اصل در زمینه غذادهی می باشد. تعداد دفعات غذادهی نیز بستگی به وزن ماهی دارد به طوریکه بچه ماهی های حدود ۱۰ گرم تا ۶ بار در روز و ماهیان پروراری ۱تا ۲ بار در روز غذادهی می شوند.
  در پرورش ماهی تامین غذا بیشترین هزینه تولید را دارد. پس هرچه بتوان در این قسمت مدیریت بهتری اعمال نمود سودآوری کار بیشتر خواهد شد. برای اینکار باید به یک سری نکات توجه کرد:
• با محاسبه میانگین وزنی ماهیان و مشخص کردن مقدار ماهی موجود در استخر(بیومس) ودمای آب مقدار دقیق غذای روزانه مشخص شود.
• از مکملهای معدنی و ویتامینی در جیره غذایی استفاده شود.
• نحوه غذا دهی باید به شکلی باشد تا همه ماهیان استخر از غذا استفاده نمایند و غذا هدر نرود.
• غذای مورد نیاز باید در مکانی خنک و دور از نور مستقیم خورشید قرار گیرد و هنگام خرید غذا حتما به تاریخ تولید و مصرف آن توجه شود.
• پاکتهای غذا باید بر روی پالت چوبی قرار گیرد.
• تهویه انبار باید به نحو مطلوب انجام گیرد.

بسیاری از ماهیان سرد آبی و معتدله دارای روده ای کوتاه می باشند این خاصیت مربوط به ماهیان گوشتخوار و همه چیز خوار است . این ماهیان به رژیم غذایی غیر زنده یا مصنوعی نیز عادت می کنند که البته در خصوص آزاد ماهی دریای خزر(Salmo troutta caspius) این تغییر رژیم به سختی امکان پذیر است بطوریکه حتی ماهی غیر زنده را هم نمی خورند. گوشتخواری این ماهیان سبب می شود تا رژیم غذایی آنها از لحاظ پروتئین های حیوانی غنی باشد و به همین علت تغذیه این ماهی گران تمام می شود.
ماهی قزل آلا فقط مقدار کمی از مواد نشاسته ای قابل هضم را مورد استفاده قرار می دهد ولی مواد چربی بهتر مورد استفاده قرار می گیرد.
در بعضی از گونه های آزاد ماهیان و قزل آلای دریاچه ای مواد چربی ممکن است به عنوان منبع انرژی تا ۲۰درصد از وزن خشک را به جای پروتئین و کربو هیدراتها تشکیل دهد.

انواع خوراک ها برای ماهی قزل آلا:

خوراکهای قزل آلا بر اساس روش تولید به دو دسته تر و خشک تقسیم می شوند. در خوراک تر که معمولا” در محل مزرعه تولید می شود با توجه به اینکه خوراک روزانه تولید شده ونیاز به نگهداری در انبار ندارد از خشک کن استفاده نکرده و به همین دلیل درصد رطوبت خوراک عموما” بالای ۲۰ درصد می باشد..

در گذشته نه چندان دور بسیاری از مزارع جهت تأمین پروتئین خوراک از ضایعات کشتارگاهی نیم پز و یا گاها” خام استفاده می نمودند که به دلیل گسترش آلودگی ممنوع اعلام شد.خوراک تر معمولا”ضریب تبدیلی بالای ۲ دارد. برای اطلاعات بیشتر راجب تغذیه ماهی قزل آلا، پی دی اف زیر را دانلود کنید:

جزوه pdf تغذیه ماهی قزل آلا

4- شرایط آب برای پرورش مناسب

الف) دما
دمای مناسب جهت پرورش قزل آلا ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتیگراد می باشد. البته مناسب ترین دما برای پرورش این ماهی ۱۵ درجه سانتیگراد است. دمای بالاتر و پایین تر از این محدوده باعث کاهش رشد می شود و دمای بالاتر از ۲۴ درجه موجب تلفات میگردد.

ب) یا اسیدیته آب PH

مناسبترین PH جهت پرورش قزل آلا ۸.۴ الی ۶.۸ می باشد.

ج) اکسیژن محلول
میزان اکسیزن محلول در آب به فاکتورهای متعددی از جمله ارتفاع، دما، شوری و… بستگی دارد ولی در هر حال اکسیژن خروجی نباید کمتر از ۵ میلیگرم در لیتر باشد. جهت افزایش اکسیژن محلول راههای متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده ها که امروزه انواع مختلف داشته و عملکردهای متعدد دارند.

د) شوری

به طور کلی افزایش شوری آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن می شود. آبهای شیرین دارای شوری ۰.۱ الی ۱PPM می باشند و ماهی قزل آلا تا شوری ۳۰ PPM را تحمل می کند. شوری به میزان ۱۰ PPM برای ماهی قزل آلا مناسب است.

ه) شفافیت
قزل آلا ماهی است شکارچی و گوشتخوار به همین دلیل شفافیت آب تاثیر بسزایی در رشد آن دارد به عبارت دیگر ماهی باید غذای خود را ببیند تا آنرا بخورد. به طور کلی در پرورش قزل آلا شفافیت باید تا کف استخر تامین شده باشد و میزان مواد معلق آن باید کمتر از ۳۰ میلیگرم در لیتر باشد.

5- رقم بندی

رقم بندی از جمله کارهایی است که معمولا در همه استخرهای پرورش ماهی صورت می گیرد. علت آن هم این است که چون در زمان تغذیه ممکن است غذا به تمام ماهی ها به طور یکسان نرسدو یا در زمان رهاسازی بچه ماهی ها یک دست نبوده باشند پس از مدتی در ماهیها اختلاف وزن دیده می شود که در این صورت باید ماهیها رقم بندی شوند یعنی ماهیهای کوچک و بزرگ از یکدیگر جدا شوند. مهمترین دلایل آن بدین شرح است:

• به دلیل ریز و درشت بودن ماهی و خطا در میانگین وزنی محاسبه جیره غذایی دقیق نخواهد بود.
• ماهیهای کوچکتر در رقابت غذایی با ماهیهای بزرگتر موفق نیستند و بنابراین رشد نخواهند کرد یا رشد بسیار کندی خواهند داشت.

6- همه چیز راجب استخر پرورش ماهی قزل آلا

در جزوه پی دی اف زیر همه چیز را راجب استخر پرورش ماهی قزل آلا برای شما توضیح داده ایم:

جزوه pdf استخر پرورش ماهی قزل آلا

6- بیماری ها

از نشانه ها وعلائم ظاهری بیماریهای ماهی قزل آلا در حوضچه های پرورش می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

تجمع گله بی حال در محل در ورودی ، خروجی و یا کنار دیواره ها ۲- کاهش اشتها ۳- حرکات ناموزون در هنگام شنا ۴- تیره گی رنگ بدن ویا بیرون زدن چشم ها ۵- پوسیدگی باله ها و یا ریزش فلسها ، قارچ زدگی و ایجاد شدن زخم بر روی بدن ماهی در حدود۲۰% از گله.

بیماری انگلی ایک (لکه سفید):

عامل بیماری انگل مژه دار بنام ایکتیوفیتریوس مولتی فیلس می باشد.

علائم: تغییر رنگ ماهی – تجمع ماهی در محل ورودی و خروجی و کنار دیواره های حوضچه – حرکات ناموزون و پرش – بی اشتهایی – ایجاد لکه های سفید در سراسر بدن .

بیماری باکتری استر پتوکوکوزیس:

عامل بیماری باکتری استرپتوگوک می باشد.

علائم: شنای عمودی – تیرگی رنگ بدن – بیرون زدگی چشم ها – زخم اطراف مخرج – حرکات ناموزون – آب آوردگی شکم

بیماری قارچی ساپرولگنیوزیس:

عامل بیماری قارچ ساپروگلینا پارازیتیکاوساپروگلنیا آکلنا می باشد.

علائم : زخم های اولیه پوستی به رنگ قهوه ای روشن همراه با برگنه های دایره ای یا هلالی شکل – رشته های قارچی – همچنین در رشته های آبشش – چشم ماهی و یا روی تخم ها نیز مشاهده می شود

علائم اولیه جداشده از افلاکسیکوزیس شامل رنگ پریدگی آبششها ، آسیب بافت خونی ، کاهش سرعت رشد و کاهش وزن می باشد . مصرف طولانی باعث ایجاد تومورهای کبدی و ایجاد زخم در کلیه و کاهش ایمنی در مقابل بیماریها می باشد. درصورت استفاده از خوراک بسیار آلوده می تواند ایجاد تلفات شدید همانند سایر مسمومیتها نماید.

بخش سوم– نکات دیگر

• ماهی قزل آلا به طرق مختلف و در منابع آبی مختلف پرورش داده می شود. چشمه ها، رودخانه ها، قنوات و چاههای کشاورزی از مهمترین منابع پرورش قزل آلا در کشور می باشد.
• در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد ماهی‌های پرورشی کشورمان مختص ماهی قزل‌آلا است. برای داشتن یک پرورش ماهی قزل‌آلا همانند تمامی کسب‌وکارها به مجموعه‌ای از عوامل نیاز است. یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها داشتن سرمایه اولیه مناسب و درخور راه‌اندازی یک کسب‌وکار است. این سرمایه به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد که مبلغ نهایی سرمایه مورد نیاز را تعیین می‌کند.
• رقم بندی یکی از مهم‌ترین اصول پرورش ماهی قزل‌آلاست. در رقم‌بندی، پس از مدتی از پرورش ماهی، ماهی‌های کوچک و بزرگ از یکدیگر جدا می‌شوند. چون به دلیل ریز و درشت بودن ماهی و خطا در میانگین وزنی، محاسبه جیره غذایی دقیق نخواهد بود. همچنین ماهی‌های کوچکتر در رقابت غذایی با ماهی‌های بزرگتر موفق نبوده و بنابراین رشد نخواهند کرد یا رشد بسیار کندی خواهند داشت.
• بچه ماهی قزل آلا را می‌توان در تمام طول سال در مزارع رهاسازی کرد و بهتر است وزن رهاسازی در حدود ۱۰ گرم باشد تا هم دوره پرورش خیلی طولانی نشود و هم تلفات کمتر باشد. (تلفات در وزن زیر ۱۰ گرم بیشتر است). به طور کلی به ازای هفت لیتر در ثانیه می‌توان یک تن ماهی برداشت کرد.

1- سرمایه اولیه

برای شروع کار نیاز نیست چندین هکتار زمین کشاورزی را به عنوان یک حوضچه پرورش ماهی در نظر بگیرید. پیش از هر چیزی باید دانش مورد نیاز پرورش ماهی کسب شود. این دانش و مهارت می‌تواند به صورت تجربی هم منتقل شود.

سعید رضایی دارنده حوضچه پرورش ماهی در کردان کرج می‌گوید: «با یک زمین صد متری هم می‌توان این کسب‌وکار را راه‌اندازی کرد. زیرا ماهی در دسته جانوارانی قرار می‌گیرد که مساحت کمی برای ادامه حیات نیاز دارند. ماهی نسبت به سایر موجودات پرورشی زمین کمتری برای رشد استفاده می‌کند.

هر ماهی کمتر از ۲/۰ متر مربع زمین برای رشد نیاز دارد. ضمن اینکه پرورش ماهی اغلب در اراضی درجه ۳ و ۴ غیر قابل استفاده در امر کشاورزی صورت می‌گیرد و یا اینکه از آب‌های داخلی مثل دریاچه‌های طبیعی و مصنوعی، رودخانه‌ها، آبگیرها و آب‌بندان ها برای پرورش ماهی استفاده می‌شود که اختلالی در امر کشاورزی ایجاد نخواهد کرد. برای تهیه زمین و راه‌اندازی حوضچه سرمایه‌ای بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون مورد نیاز است.»

به گفته وی «در صورت داشتن طرح توجیهی مناسب و سرمایه لازم (۳۰ درصد آورده شخص) برخی زمین‌های بایر و بلا‌استفاده یا زمین‌های سنگلاخی و صخره‌ای توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع به افراد متقاضی واگذار می‌شود. امر راه‌اندازی یک مزرعه پرورش ماهی با ظرفیت تولید زیر ۲۰ تن در سال، توجیه اقتصادی ندارد؛ بنابراین برای شروع باید کار را با این حجم تولید در نظر بگیرید که برای راه‌اندازی آن لا‌اقل به سرمایه‌ای بالغ بر ۲۰۰ میلیون تومان احتیاج دارید، البته این مبلغ منهای هزینه‌های خرید زمین است.

هزینه‌ها شامل ساختمان اداری، انبار آذوقه، اتاقک نگهبانی، ساخت استخرها و کانال‌های ورودی و خروجی آب به مزرعه و نصب تجهیزات فنی مزرعه است، بنابراین از این مبلغ ۷۰ تا ۸۰ میلیون تومان برای احداث ساختمان اداری، انبار غذا و انبار لوازم و تجهیزات استفاده می‌شود (معمولا در مزارع پرورش ماهی به جای احداث ساختمان‌های مجزا از یک ساختمان دو طبقه که طبقه زیرین شامل انبار غذا و تجهیزات و طبقه دوم هم ساختمان اداری و دفتر فروش و یک اتاق استراحت است استفاده می‌شود).

ساخت اتاقک نگهبانی هم هزینه آنچنانی برایتان ندارد و کمتر از پنج میلیون تومان تمام می‌شود. مهم‌ترین قسمت کار ساخت و طراحی استخر‌هاست که معمولا در مزارع به‌صورت متداول از سه نوع استخر استفاده می‌شود؛ استخر‌های ۱×۱۰ برای نگهداری بچه ماهی‌های یک تا سه گرمی، استخر‌های ۵/۲ ×۲۰ برای نگهداری ماهیان پیش‌پرواری و استخرهای ۳×۳۰ متر برای نگهداری ماهیان پرواری. علاوه بر این، حدود پنج تا هفت میلیون تومان هم باید برای پمپ‌های برگشتی و تجهیزات آن هزینه کنید که برای استفاده در مواقع اضطراری یا در صورت کمبود منابع آبی می‌تواند خشی از مشکلات را برطرف سازد.»

2-ریسک های پرورش ماهی قزل آلا

کسب‌وکار با چه چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است؟ صاحب کسب‌وکار چه ریسک‌هایی را باید به جان بخرد؟ این ریسک‌ها چگونه برطرف می‌شود؟

داوود رهبری صاحب استخر پرورش ماهی در شهریار می‌گوید: «پرورش ماهی بیشتر در مزارع و زمین‌های کشاورزی بزرگ انجام می‌شود تا در مصرف منابع به خصوص آب صرفه‌جویی شود، اما همین موضوع می‌تواند یکی از چالش‌ها و بحران‌های اصلی کار باشد. راه‌اندازی کسب‌وکار در یک فضای دور از شهر که میزان خسارت سیل، باران، طوفان و … فراوان است می‌تواند بخش قابل توجهی از سرمایه را از بین ببرد.

از سوی دیگر انواع بیماری‌ها هستند که ماهی‌ها را تهدید می‌کنند و به یکباره ممکن است تمامی سرمایه شناور در یک استخر پرورش ماهی از بین برود. متاسفانه بیماری‌های مختلفی هستند که ماهی‌ها را تهدید می‌کنند و به دلیل شرایط فیزیکی این آبزی به یک‌باره و در زمان بسیار کوتاهی ماهی‌ها از بین می‌روند از سوی دیگر در سال‌های اخیر پرورش ماهی قزل آلا از رونق بسیاری برخوردار شده و این موضوع بر مشکات بازاریابی و فروش تاثیر می‌گذارد. اما پس از مدیریت این مشکلات چالش بزرگی به نام نگهداری به وجود می‌آید.»

به گفته وی «ماهی‌ها پس از مدتی باید صید شده و از استخر خارج شوند اگر در زمان مناسب به فروش نرفته باشند باید فریز شده و به صورت یخ‌زده به بازار ارائه شوند. بیشتر پرورش‌دهندگان امکانات و ابزارهای مناسب این کار را در اختیار ندارند اگر این کار برون‌سپاری می‌شود که بازهم مشکلاتی را برای تولیدکننده به وجود می‌آورد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها بازگشت سرمایه است.

هرگونه سوالی درزمینه پرورش ماهی قزل آلا یا دیگر ماهیان سردابی دارید در بخش نظرات با ما مطرح کنید تا به آن پاسخ دهیم.