سودا چیست؟ تاریخچه، روند تهیه سودا و ترکیبات اصلی

نوشابه یا نوشیدنی غیرالکلی (soft drink)، معمولا به نوشیدنیهای فاقد الکل اما نه لزوما گازدار گفته می شود که با یک شیرین کننده طبیعی یا مصنوعی، اسیدهای خوراکی، طعم دهنده های طبیعی یا مصنوعی و گاهی اوقات آبمیوه ترکیب شده اند. طعم طبیعی نوشابه ها از میوه ها، آجیل، توت ها، گیاهان و ریشه آنها و سایر منابع گیاهی گرفته می شود. قهوه، چای، شیر، کاکائو و آب میوه ها و عصاره رقیق نشده سبزیجات نوشابه به حساب نمی آیند.

اصطلاح نوشابه برای تفکیک نوشیدنی های طعم دار از مشروبات الکلی ابداع شد. نوشیدنی های گازدار جایگزینی برای تغییر عادت در مصرف نوشیدنیهای الکلی در بین آمریکاییها محسوب می شدند. در حقیقت، نگرانی ها درباره سلامتی مصرف کنندگان باعث خلق دسته بندی جدیدی از نوشیدنیها شد که تاکیدش روی کالری کمتر، نمک کمتر، نداشتن کافئین و استفاده از مواد کاملا طبیعی بود.

بخوانید: ادویه کاجون چیست؟ 2 روش ساده تهیه

انواع و اقسام نوشابه در جهان وجود دارد. آب گازدار یا سودا در اروپا و آمریکای لاتین خیلی رایج است. مردم فیجی و سایر ساکنان جزایر اقیانوس آرام نوشیدنی کاوا که از ریشه های درختچه ای بوته ای به نام Piper methysticum تهیه می شود را مصرف میکنند. در کوبا مردم نوشیدن آب نیشکر گازدار را ترجیح می دهند. طعم این نوشیدنی از شربت تصفیه نشده گرفته شده است. در مناطق گرمسیری هم که اکثر رژیم های غذایی مردم پروتئین کافی ندارد، نوشابه های حاوی آرد سویا در بازار عرضه می شود.

در مصر از عصاره خرنوب (نوعی لوبیا) به عنوان نوشیدنی استفاده می شود. در برزیل نوشابه ها با استفاده از ماته (mate) تهیه می شوند. آب پنیر حاصل از روند تهیه پنیر گاومیش هم گازدار است و به عنوان نوشابه در آفریقای شمالی مصرف می شود. بعضی از مردم اروپای شرقی نوشیدنی تهیه شده از نان کهنه تخمیر شده را دوست دارند. ترکیب عسل و آب پرتقال هم از نوشیدنی های محبوب مردم اسرائیل است.

تاریخچه نوشابه

اولین نوشابه های غیرالکلی در قرن هفدهم به صورت ترکیبی از آب و لیمو شیرین شده با عسل ساخته شدند. در سال ۱۶۷۶ شرکت Compagnie de Limonadiers در پاریس تاسیس شد و انحصار فروش این محصولات را در اختیار گرفت.

فروشنده های این نوشابه ها مخازن حاوی لیموناد را روی پشتشان حمل می کردند و لیوانهای پر از لیموناد را بین مردم میفروختند. نوشیدنی ها و آب های گازدار یا همان سودا، نتیجه تلاش اروپایی ها در قرن هفدهم برای تقلید طعم آب چشمه های جوشان معروف و طبیعی و با توجه به ارزشهای درمانی آنها بودند.

حتما بخوانید: 44 مهارت کاربردی که باید بلد باشید

اوایل، جوشان و گازدار بودن آبها به عنوان مهمترین خصوصیتشان شناخته می شد. دانشمندی فنلاندی به نام ژان باپیست ون هلمونت (Jan Baptista van Helmont) برای اولین بار از واژه گاز برای اشاره به اکسید کربن موجود در نوشیدنیها استفاده کرد. پزشکی فرانسوی به نام گابریل ونل (Gabriel Venel) به آب هوادهی شده اشاره کرد که در آن گاز با هوای معمولی اشتباه گرفته می شد. جوزف بلک (Joseph Black)‌ این ماده گازی را هوای ثابت نامید.

رابرت بویل (Robert Boyle)، فیلسوف و دانشمند انگلیسی-ایرلندی که در تحقق پیدا کردن شیمی مدرن نقش داشت، در سال ۱۶۸۵ در کتابی خاطرات کوتاهش درباره تاریخچه تجربی طبیعی آب های معدنی را منتشر کرد. این کتاب بخش هایی درباره بررسی چشمه های معدنی، خواص آب و تاثیرات آن روی بدن انسان و ساخت آبهای درمانی به روش مصنوعی و شیمیایی با تقلید از آبهای طبیعی داشت.

جوزف پریستلی (joseph Priestley)، به خاطر آزمایشاتش روی گازی که از خمره های تخمیر یک کارخانه آبجوسازی به دست آمده بود لقب «پدر صنعت نوشیدنی های غیرالکلی» را از آن خود کرد. در سال ۱۷۷۲، پریستلی دستگاه کوچک کربناته را به کالج پزشکان لندن نشان داد و اظهار داشت که آب با کمک پمپ می تواند با هوای ثابت ترکیب شود.

شیمیدانی فرانسوی به نام آنتوان لوران لاووازیه (Antoine Lavoisier) در سال ۱۷۷۳ مجددا همین نظریه را مطرح کرد. ساخت آب گازدار به داروسازی به نام توماس هنری (Thomas Henry) اهل منچستر انگلستان نسبت داده می شود. او با استفاده از دستگاهی که بر اساس طرح پریستلی ساخته شده بود، این آب گازدار را تولید کرد.

اینم حتما بلد باشید: گرانولا چیست؟ 10 فایده آن و 2 دستور تهیه 

جیکوب شوپه، ساعت ساز سوییسی، پس از خواندن مقالات پریستلی و لاووازیه تصمیم گرفت دستگاه مشابهی را تولید کند. او توانست در سال ۱۷۹۴ آب معدنی های گازدار ساخت خودش را به دوستانش در ژنو بفروشد و بعدها در لندن کسب و کاری برپا کند.

از آب معدنی در ابتدا برای اهداف درمانی و به عنوان دارو استفاده می شد. متیو بولتون (Matthew Boulton) صنعتگر انگلیسی، در نامه ای که سال 1794 به فیلسوف اراسموس داروین (Erasmus Darwin) نوشت اظهار کرد که جیکوب شوپه آب معدنیهایش را در 3 نوع میسازد. نوع اول برای نوشیدن همراه با شام است. نوع دوم برای بیماران نفریتیک و نوع سوم حاوی بیشترین میزان قلیایی است که فقط برای درمان بیماریهای شدیدتر استفاده می شود.

حدود سال 1820 بود که افزایش تولید آب معدنی به رواج این محصول منجر شد و در نهایت نمک و طعم های معدنی دیگری از جمله زنجبیل در سال ۱۸۲۰ و لیمو در دهه ۱۸۳۰ به آب معدنیها اضافه شدند. اولین نوشیدنی کولا در سال 1886 و توسط داروسازی در آتلانتا به نام جان استیت پمبرتون (John Stith Pemberton ) ابداع شد.

فرآیند تولید نوشابه

برای تولید یک نوشیدنی با کیفیت، تمام مواد مورد استفاده در نوشابه باید درجه غذایی و خلوص بالایی داشته باشند. این مورد شامل آب، دی اکسید کربن، قند، اسیدها، آب میوه ها و طعم دهنده های به کار رفته در نوشابه می شود.

آب

با وجود اینکه اغلب اوقات آب مورد نیاز برای تولید نوشابه از منابع ایمن شهری تهیه می شود، اما برای مطمئن شدن از یکدست بودن محصول نهایی، این آب پردازش بیشتری لازم دارد. چون میزان ناخالصی موجود در منابع آب شهری در بازه های زمانی مختلف متفاوت است. در بعضی از کارخانه های بسته بندی نوشابه، تجهیزات تصفیه آب فقط شامل یک فیلتر شنی برای از بین بردن مواد جامد کوچک و یک تصفیه کننده کربن فعال برای زدودن رنگ، کلر و سایر مزه ها یا بوها است.

با این حال در اکثر کارخانه ها آب طی فرایندی به نام سوپرکلره و انعقاد تصفیه می شود. طی این فرایند، کلر غلیظ و لخته سازی آب، ارگانیسم هایی مثل جلبک ها و باکتری ها را از بین می برد. در مرحله بعد آب از فیلتر شنی و کربن فعال عبور داده می شود.

دی اکسید کربن و کربناسیون

گاز کربن دی اکسید باعث شفاف و خوش طعم شدن نوشیدنی می شود و در عین حال جلوی فساد آن را هم می گیرد. این گاز در دو حالت جامد (یخ خشک) یا مایع با فشاری تقریبا معادل ۸۴ کیلوگرم بر سانتی متر مربع در ظروف فولادی سنگین در اختیار تولیدکنندگان نوشابه قرار می گیرد. کربن دی اکسید مایع در یخچال و در ظروف فولادی سبک نگهداری می شود. در این حالت،‌ فشار داخلی حدود 84.22 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع خواهد بود.

فرایند کربناسیون (برای آب یا نوشیدنی نهایی) با سرد کردن مایع و جاری کردن آن به صورت آبشاری در لایه های نازک روی یک سری صفحات در محفظه ای حاوی گاز دی اکسید کربن تحت فشار انجام می شود. مقدار گازی که آب جذب می کند با افزایش فشار و کاهش دما بیشتر می شود.

شربت طعم دهنده

شربت طعم دهنده معمولا محلول غلیظ تهیه شده از یک شیرین کننده (شکر یا شیرین کننده مصنوعی)، ماده ای اسیدی برای اضافه کردن طعم ترش، طعم دهنده و در صورت لزوم نگهدارنده است. شربت طعم دهنده در دو مرحله تهیه می شود. در مرحله اول، شربت با ساخت محلولی از آب و شکر تهیه می شود که به آن “شربت ساده” می گویند. این شربت ساده را می توان با کربن تصفیه و در صورت پایین بودن کیفیت شکر فیلتر کرد. در مرحله بعد، بقیه مواد با ترتیب دقیق اضافه می شوند تا چیزی که به آن “شربت نهایی” گفته می شود به دست بیاید.

تکمیل روند ساخت نوشیدنی های بدون الکل

برای تبدیل شربت طعم دهنده به محصول نهایی از دو روش استفاده می شود. در مرحله اول، شربت را با آب رقیق و بعد محصول خنک شده را گازدار و در بطری بسته بندی می کنند. در مرحله دوم،‌ تولیدکننده مقدار دقیق شربت را در هر بطری اندازه می گیرد و بعد آن را با آب گازدار پر می کند. در هر صورت میزان قند موجود در نوشیدنی (۵۱ تا ۶۰ درصد در شربت) در نهایت ۸ تا ۱۳ درصد در نوشیدنی نهایی را به خودش اختصاص می دهد. به این ترتیب یک نوشابه 340 گرمی بیشتر از 40 گرم قند خواهد داشت.

تقریبا تمام روند ترکیب شربت ها و مخلوط کردن آن با آب ساده یا گازدار، شستشو و پر کردن ظروف با استفاده از ماشین آلات خودکار انجام می شود. بطری های تجدیدپذیر حداقل به مدت پنج دقیقه در محلول های قلیایی داغ شسته می شوند و دستگاههای پرکننده خودکار نیز در عرض فقط یک دقیقه، صدها بطری را پر می کنند.

40 جوک بی مزه (که در تمام دنیا معروف هستند!)

پاستوریزه کردن نوشیدنی های غیرگازدار

برای تولید نوشیدنی های غیرگازدار به مواد و تکنیک هایی مشابه با روند ساخت نوشابه های گازدار نیاز است؛ با این تفاوت که چون این نوع نوشیدنی ها برابر فساد مقاوم نیستند، معمولا یا قبل از بسته بندی و به صورت فله ای به طور دائمی پاستوریزه می شوند و یا اینکه در بطری پاستوریزه می شوند.

نوشیدنیهای غیرالکلی پودری

نوشیدنی های پودری غیر الکلی از ترکیب مواد طعم دهنده با اسیدهای خشک، صمغ ها، رنگهای مصنوعی و غیره تولید می شوند. در صورتی که به این نوشیدنیها حاوی شیرین کننده باشند، مصرف کننده موقع مصرف فقط باید مقداری آب معمولی یا گازدار به پودر نوشیدنی اضافه کند.

نوشیدنی های غیر الکلی سرد

اولین نوشیدنی غیر الکلی یخی، لیوانی از یخ پوشیده با شربت طعم دار بود. الان دستگاه های توزیع مقدار مشخص و اندازه گیری شده ای از شربت را با آب معمولی یا گازدار ترکیب می کنند تا نوشیدنی سرد نهایی تولید شود. برای تولید یخ آب، دستگاه دمای نوشیدنی را به حدود ۵- تا ۲- درجه سانتی گراد (۲۲ و ۲۸ درجه فارنهایت) می رساند.

بسته بندی و فروش

نوشابه های غیرالکلی در بطری های شیشه ای یا پلاستیکی، قوطی های فولادی فاقد قلع، آلومینیوم یا پلاستیک، کیسه های فویل، کارتن های مقوایی فراوری شده و یا در ظرفهای فولادی بزرگ ضد زنگ بسته بندی می شوند.

فروش و توزیع نوشابه ها به همراه یخ، در اوایل قرن بیستم آغاز شد. در حال حاضر، اکثر نوشیدنی ها در یخچالهای برقی نگهداری می شوند تا موقع مصرف خنک باشند. ماشین های فروش نوشیدنی، نوشابه ها را به صورت لیوانی یا در قوطی و بطری بسته بندی شده می فروشند.

زودیاک چیست؟ روش ساده تشخیص زودیاک خودتان

نوشابه های لیوانی به دو صورت فروخته می شوند. در روش اول که به آن «پیش مخلوط» می گویند، تولید کننده نوشیدنی نهایی را از قبل ساخته و در مخازن فولاد ضد زنگ پنج یا ده گالنی پر می می کند. بعد این مخازن نوشیدنی، به دستگاه فروش یعنی جایی که نوشیدنی خنک و توزیع می شود، وصل می شوند. در روش دوم یا روش«پسا مخلوط»، دستگاه فروش نوشیدنی، خودش منبع آب و دی اکسید کربن دارد. به این ترتیب، آب در این دستگاه به مقدار لازم گازدار و موقع ریختن در لیوان با شربت طعم دار مخلوط می شود.

مسائل بهداشتی و نکات سلامتی که باید بدانید

آمارها نشان می دهد که مصرف مکرر نوشابه یا نوشیدنی های غیر الکلی آمار ابتلا به چند بیماری مزمن را بالا می برد. مواد افزوده شده در نوشابه ها و به خصوص شکر، عامل اصلی افزایش خطر ابتلا به این بیماری ها هستند. در حقیقت بعضی از نوشابه های 340 گرمی شیرین شده با شکر ، 40 گرم قند در خودشان دارند که این مقدار از میزان مصرف روزانه قند برای بزرگسالان بیشتر است.

بنا به توصیه انجمن قلب آمریکا، خانمها نباید بیشتر از ۲۵ گرم قند افزوده در روز استفاده کنند. این مقدار برای آقایان هم حداکثر ۳۸ گرم در روز است. اگر فقط یک تا دو عدد نوشابه شیرین شده با قند در روز مصرف کنید، خطر ابتلا به سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲ در شما به طور چشمگیری افزایش پیدا می کند.

فورس ماژور چیست و چه چیزهایی نیست؟

از طرف دیگر، همه خانمها و آقایانی که نوشیدنی های شیرین شده با قند مصرف می کنند، در معرض خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب و مرگ زودرس قرار می گیرند. به ازای مصرف یک نوشیدنی غیرالکلی شیرین شده با قند، خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی عروقی در افراد حدود ۱۰ درصد افزایش می یابد. نوشابه های رژیمی هم برای سلامت شما مضر و خطرناک هستند. مصرف روزانه دو یا چند نوشابه رژیمی و به خصوص نوشابه هایی که به طور مصنوعی شیرین شده اند، خطر بیماری های قلبی عروقی و سکته را در خانمها بالا می برد.

کودکان و بزرگسالانی که به مدت طولانی نوشابه مصرف می کنند در نهایت به افزایش وزن، چاقی و پوسیدگی دندان دچار می شوند. نوشابه های بدون قند هم باعث فرسایش دندان ها می شوند و بی خطر نیستند. اسیدیته بودن نوشابه، قند موجود در آن و برخی مواد شیمیایی مثل شلات کننده ها دندان ها را از بین برده و تخریب می کنند.

نگرانی ها در مورد تاثیرات منفی نوشابه ها روی سلامتی، بحث های متعددی در مورد لزوم اعمال محدودیت قانونی مصرف این نوع نوشیدنی ها از طریق ممنوعیت فروش نوشابه، افزایش مالیات فروش نوشابه و سایر اقدامات نظارتی ایجاد کرد. در ژانویه سال ۲۰۱۴، کشور مکزیک یکی از اولین کشورهایی بود که در سراسر این کشور قانون افزایش مالیات فروش نوشابه های حاوی قند را اعمال کرد. در اواخر همان سال، شهر برکلی در ایالت کالیفرنیای آمریکا یکی از اولین شهرها در ایالات متحده بود که در آن رای دهندگان دریافت مالیات برای فروش نوشیدنی های شیرین را به اتفاق آرا تصویب کردند.

در سال ۲۰۱۵، در منطقه Vologada در روسیه، طرح ممنوعیت فروش نوشابه های کافئین دار به کودکان به اجرا درآمد. در همان سال مقامات سانفرانسیسکو طرحی را تصویب کردند که بر اساس آن، تولیدکنندگان نوشابه ها می بایست درست مثل هشدارهای بهداشتی روی برچسب محصولات الکل و تنباکو، روی نوشابه ها هم برچسب های هشدار بهداشتی بچسبانند.

روانشناسی عکس پروفایل+ 5 نکته انتخاب عکسی که محبوب شویم

با وجود زیان های مصرف نوشابه برای سلامتی، خیلی از اقدامات نظارتی در این زمینه با شکست مواجه شدند. برای مثال، در سال ۲۰۱۳ در شهر نیویورک آمریکا طرح ممنوعیت فروش نوشابه های غیرالکلی بزرگ (بزرگ تر از 453 گرم) در دادگاه با شکست مواجه شد. انجمن نوشیدنی های آمریکا که رهبری مخالفت با این طرح را به عهده داشت، مدعی شد که هیئت بهداشت شهر موقع تصویب این طرح از مرزهای کنترل بر سلامت عمومی گذر کرده است.