کودکان کار؛ لایک های اینستاگرامی کودکان بلاگر چه عواقب روانشناختی در پی دارد؟
وقتی درباره‌ی کودکان کار صحبت می‌کنیم، معمولاً تصویر کودکی با لباس‌های خاکی، دست‌های پینه‌بسته و نگاه منتظر در چهارراه‌ها در ذهنمان شکل می‌گیرد. اما در دنیای امروز، برخی از کودکان کار دیگر نیازی به خیابان ندارند؛ آن‌ها در اتاقی نورانی، با دیوارهای رنگی و دکوری اینستاگرامی، پشت یک موبایل و رینگ‌لایت نشسته‌اند.
کودکی که هر روز و هر شب جلوی دوربین می‌نشیند، تمرین می‌کند، ژست می‌گیرد و جملاتی را با لحن بامزه تکرار می‌کند، شاید ظاهراً دارد «بازی» می‌کند؛ اما در واقع بخشی از یک بازی بزرگ‌تر است: بازی جذب لایک، فالوئر و اسپانسر. در این مسیر، چیزی از دست می‌رود که دیده نمی‌شود: کودکیِ واقعی.
این مقاله نگاهی دقیق و عمیق به پدیده‌ی مدرن کودکان بلاگر دارد. نه برای قضاوت، بلکه برای درک بهتر آن‌چه زیر پوست لبخندهای پرلایک و کلیپ‌های پرواکنش می‌گذرد. اگر می‌خواهیم کودک‌مان را در برابر آسیب‌های روانی پنهان مصون نگه داریم، وقت آن است که صادقانه‌تر نگاه کنیم.
آسیب‌های روانی خاموش
زیر لبخندهای بامزه و لباس‌های ست‌شده کودکان بلاگر، سکوتی هست که اغلب شنیده نمی‌شود. سکوتی که در دل آن فشار روانی مزمن، انتظارات بزرگسالانه و مقایسه‌های ناعادلانه شکل می‌گیرد. در ظاهر همه‌چیز رنگی، جذاب و درخشان است؛ اما روان کودک چه بهایی برای این درخشش می‌پردازد؟
بحران هویت
کودکی که از سه‌سالگی در نقش‌های مختلف ظاهر شده، از آشپز کوچولو تا بلاگر فشن، در واقع فرصت کافی برای کشف «خودِ واقعی‌اش» نداشته. او قبل از آنکه بفهمد چه کسی است، یاد گرفته چگونه به‌چشم بیاید.
وقتی هویت فردی کودک با هویت نمایشی‌اش در اینستاگرام گره بخورد، او دچار سرگیجه‌ی شخصیتی می‌شود. در نوجوانی، ممکن است از خود بپرسد: “واقعاً من کی‌ام؟ اون کسی که بقیه ازم انتظار دارن باشم یا کسی که هنوز خودم هم نمی‌دونم کیه؟” این شکاف بین «خود درونی» و «خود نمایشی»، مسیر رشد عاطفی کودک را دچار اختلال می‌کند.
اضطراب اجرا و ترس از فراموش شدن
هر کلیک روی دکمه‌ی ضبط، برای کودک یادآور یک چیز است: باید خوب اجرا کنی. باید دوست‌داشتنی، خلاق، متفاوت باشی. اما کودک نباید بازیگر دائمی باشد. اضطراب اجرا یکی از شایع‌ترین آسیب‌ها در کودکان بلاگر است؛ جایی که کودک از اشتباه کردن می‌ترسد، چون آمار بازدید پست قبلی پایین آمده یا کامنت‌ها منفی بوده‌اند.
از سوی دیگر، با ظهور چهره‌های جدید و ترندهای تازه، کودک درگیر ترس از فراموش شدن می‌شود. او به جای اینکه نگران خراب شدن اسباب‌بازی‌اش باشد، نگران کم‌شدن لایک‌هاست. این فشار دائمی برای دیده‌شدن، منجر به استرس مزمن و کاهش احساس امنیت روانی می‌شود.
اثرات بلندمدت بر عزت‌نفس
وقتی ارزش کودک، با عدد فالوئرها و ویوها سنجیده شود، عزت‌نفس او وابسته به تایید دیگران خواهد شد. اگر یک پست عملکرد خوبی نداشته باشد یا مورد تمسخر قرار گیرد، کودک احساس بی‌ارزشی می‌کند.
این وابستگی ناسالم به بازخورد بیرونی، در آینده می‌تواند به افسردگی، اضطراب اجتماعی و حتی اختلالات شدید رفتاری منجر شود. کودک یاد نمی‌گیرد که “خود بودن” کافی است؛ بلکه باور می‌کند “باید همیشه چیزی بیشتر از خودم باشم تا دوست‌داشتنی باقی بمانم”.
وظیفه ما به‌عنوان بیننده چیست؟
در دنیایی که هر اسکرول ما معادل «درآمد» یا «تأیید» برای فرد دیگری‌ست، نقش بیننده بودن دیگر منفعل و بی‌اثر نیست. ما فقط تماشاگر نیستیم؛ ما بخشی از زنجیره‌ای هستیم که به محتوای کودک‌محور در اینستاگرام معنا می‌بخشد.
وقتی ویدیویی از یک کودک بلاگر را می‌بینیم و بی‌تأمل لایک می‌کنیم یا در استوری با خنده به دوستانمان فورواردش می‌کنیم، شاید بدون آنکه بدانیم، به چرخه‌ای مشروعیت می‌دهیم که گاهی بر پایه‌ی استثمار نرم کودک بنا شده.
اینکه کودک در ویدیو خوشحال به نظر می‌رسد، الزامی به سلامت روان او نیست. ممکن است پشت همان ویدیو، ساعت‌ها تمرین، تکرار، فشار روانی و حتی تنبیه‌های عاطفی باشد؛ اما ما، به‌عنوان مصرف‌کننده‌ی محتوا، فقط نتیجه‌ی نهایی را می‌بینیم، نه مسیر پنهان تولید آن.
وقت آن است که نقشمان را باز تعریف کنیم:
- اگر محتوایی حس استثمار را القا می‌کند، آن را لایک نکنیم.
- در کامنت‌ها والدین را تشویق نکنیم به «ادامه بده، چقدر باحال بود!» وقتی حس می‌کنیم کودک بیش از حد درگیر بازیگری است.
- محتوایی که در آن کودک نقش کالا یا ابزار تبلیغاتی دارد را گزارش دهیم.
- و از همه مهم‌تر، با اطرافیانمان در این‌باره گفت‌وگو کنیم؛ آگاهی یعنی تکثیر سؤال، نه تکرار بی‌فکر محتوا.
آگاهی، همیشه از یک جرقه شروع می‌شود؛ از همان لحظه‌ای که با خودمان صادقانه می‌پرسیم: آیا این محتوا برای رشد کودک ساخته شده یا برای رشد فالوئرهای والدینش؟
چطور می‌توان آسیب‌های وارد شده را ترمیم کرد؟
اولین قدم برای ترمیم، پذیرفتن این واقعیت است که آسیب، حتی اگر پنهان باشد، واقعی است. بسیاری از والدین نیت بدی ندارند؛ آن‌ها شاید صرفاً در مسیر ترندهای اینستاگرامی گم شده‌اند، در حالی‌که فکر می‌کردند در حال ساختن آینده‌ای بهتر برای فرزندشان هستند. اما نکته اینجاست که روان کودک، چیزی نیست که با عدد لایک تقویت شود.
برای بازسازی امنیت روانی و هویت فردی کودک، راهکارهایی عملی و انسانی وجود دارد:
- کاهش نقش کودک در تولید محتوای نمایشی
اجازه بدهید فرزندتان نفس بکشد، بازی کند، اشتباه کند و خودش را کشف کند؛ بدون دوربین، بدون سناریو، بدون اسکریپت. - بازگشت به زندگی واقعی
کمک کنید کودک تجربه‌های واقعی زندگی را لمس کند: بازی در پارک، دوست واقعی، نه دنبال‌کننده، گفتگو چهره‌به‌چهره، نه لایو اینستاگرامی. - مرور گذشته بدون سرزنش، با گفتگو
با کودک خود درباره احساسش نسبت به ویدیوها، عکس‌ها، ضبط‌ها حرف بزنید. شنیدن بی‌قضاوت، کلید بازگشت اعتماد است. - مراجعه به روانشناس کودک
خیلی از زخم‌های روانی درون کودک، بی‌صدا و بی‌نشانه‌اند. یک روانشناس حرفه‌ای کودک می‌تواند این نشانه‌ها را تشخیص دهد، مسیر بهبود را روشن کند و به والدین هم یاد بدهد چطور مراقب روان فرزندشان باشند، نه فقط ظاهرش در عکس‌ها.
در صورتی‌که احساس می‌کنید فرزندتان در معرض فشارهای روانی ناشی از فعالیت در فضای مجازی قرار گرفته یا نیاز به بررسی دقیق‌تری در حوزه سلامت روان دارد، توصیه می‌شود از راهنمایی متخصصان بهره‌مند شوید. پلتفرم روان درمان ravandarman.com با همراهی جمعی از روانشناسان با تجربه، فضایی امن و تخصصی برای ارزیابی، مشاوره و درمان فراهم کرده است.
برای دسترسی سریع به خدمات مشاوره و ارزیابی دقیق وضعیت روانی، می‌توانید همین حالا اقدام به رزرو نوبت بهترین روانشناس کنید و گامی مؤثر در مسیر سلامت روانی کودک خود بردارید.
جمع‌بندی
در این مقاله تلاش کردیم با نگاهی دقیق و بدون تعارف، پدیده‌ی رو‌به‌گسترش کودکان بلاگر را از منظر روانشناختی بررسی کنیم. برخلاف تصور رایج، بسیاری از این کودکان در حال تجربه‌ی نوعی جدید از کودکان کار هستند؛ کودکانی که به جای خیابان، در برابر دوربین‌های خانگی و برای جلب توجه در فضای مجازی فعالیت می‌کنند.
در این مسیر، به آسیب‌های پنهانی چون بحران هویت، اضطراب اجرا، ترس از فراموش شدن و تزلزل عزت‌نفس پرداختیم؛ آسیب‌هایی که اگر به موقع شناسایی نشوند، می‌توانند آینده‌ی روانی کودک را تحت تاثیر قرار دهند.
همچنین تاکید شد که بیننده صرف نبودن و آگاهانه عمل‌کردن، نخستین گام در جلوگیری از عادی‌سازی این روند است. والدین، مخاطبان و فعالان فضای مجازی، همگی در شکل‌گیری این چرخه نقش دارند و می‌توانند نقشی مؤثر در توقف یا اصلاح آن ایفا کنند.
در نهایت، برای ترمیم آسیب‌های احتمالی، مراجعه به روانشناس کودک به عنوان یک راهکار علمی و ضروری معرفی شد؛ چرا که بازگرداندن کودک به تعادل روانی، مستلزم همراهی تخصصی و دلسوزانه است.
