خوشنویسی یکی از هنرهای اصیل و باستانی است که در ایران و دیگر کشورهای اسلامی رواج داشته و همچنان مورد توجه است. برای شروع به این هنر زیبا، داشتن لوازم مناسب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مقاله، به بررسی بهترین لوازم خوشنویسی برای شروع حرفه‌ای و راهنمای خرید ویژه هنرجویان پرداخته می‌شود. از قلم خوشنویسی گرفته تا مرکب و کاغذ، انتخاب صحیح هرکدام از این ابزارها می‌تواند تأثیر زیادی در کیفیت کار شما داشته باشد.
قلم خوشنویسی
قلم خوشنویسی یکی از مهم‌ترین ابزارهای هر خطاط است که به طور مستقیم بر کیفیت خط تاثیر می‌گذارد. در این بخش، انواع قلم‌های خوشنویسی و ویژگی‌های آن‌ها بررسی خواهد شد.
قلم نی خوشنویسی
قلم نی، اصلی‌ترین ابزار خوشنویسی است. این قلم‌ها معمولاً از نی‌های دزفولی یا بامبو ساخته می‌شوند و در اندازه‌های مختلف برای سبک‌های مختلف خط مانند نستعلیق، شکسته نستعلیق و نسخ به کار می‌روند.
قلم نی دزفولی یکی از مشهورترین قلم‌های خوشنویسی است که به دلیل شرایط اقلیمی ویژه شهر دزفول، دارای ویژگی‌های خاصی است. این قلم‌ها به‌خاطر استحکام نسبی و لطافت خاص خود از محبوب‌ترین قلم‌ها در بین خوشنویسان هستند. قطر این قلم‌ها نسبت به سایر قلم‌ها مناسب است و برای نوشتن در سبک‌های مختلف مناسب می‌باشند.
ویژگی‌های یک قلم نی مرغوب به شرح زیر است:
- پختگی معتدل: قلم نباید خام باشد و نه سوخته. نی باید به‌درستی خشک شده باشد.
- رنگ پوست نی: سرخ و سفید، بدون تیرگی یا زردی.
- بدنه صاف و بدون گره: رگ‌های اصلی باید راست و هموار باشند تا در نوشتن مشکلی ایجاد نکنند.
- مغز نی: سفید، متراکم و محکم.
- اندازه و وزن متعادل: قلم باید خوش‌دست و متعادل باشد.
قلم خیزران یا بامبو
قلم خیزران یا بامبو که به قلم شمالی نیز معروف است، از جنس خیزران ساخته می‌شود و در دو رنگ تیره و روشن عرضه می‌شود. این قلم‌ها به‌خاطر استحکام بالا، تراشیدنشان کمی دشوار است اما از دوام بسیار بالایی برخوردارند و مدت زمان زیادی قابل استفاده خواهند بود.
قلم جنوبی یا رودخانه‌ای
قلم جنوبی، که در کنار رودخانه‌ها رشد می‌کند، آوند‌های قطوری دارد که موجب می‌شود جوهر رسانی بدون وقفه انجام شود. این قلم‌ها تراشیدن آسان‌تری دارند و برای نوشتن متون با خطوط پر از جزئیات مناسب هستند.
قلم پارویی
قلم پارویی از چوب ساخته می‌شود و در سایزهای مختلف تولید می‌شود. این قلم به خوشنویسان این امکان را می‌دهد که بدون محدودیت در فرم و اجزای کلمات بنویسند.
قلم پلیمری
قلم‌های پلیمری از سری قلم‌های دست‌ساز هستند که همانند قلم پارویی در ابعاد مختلف ساخته می‌شوند. دسته این قلم‌ها معمولاً از چوب و نوک آن‌ها از نوعی پلیمر ساخته می‌شود.
مرکب خوشنویسی
مرکب یکی از دیگر لوازم ضروری برای خوشنویسی است که در کیفیت خط تأثیر زیادی دارد. مرکب‌های خوشنویسی باید ویژگی‌های خاصی مانند غلظت مناسب، رنگ مشکی و ماندگاری بالا داشته باشند. استفاده از ظرف قطره چکان مانند، می‌تواند راه حل مناسبی برای ریختن مرکب در داخل دوات باشد.
- مرکب‌های سنتی: این مرکب‌ها معمولاً از ترکیب رنگ‌های طبیعی مانند دوده و صمغ ساخته می‌شوند. استفاده از مرکب‌های سنتی برای نگارش متون کلاسیک مناسب است.
- مرکب‌های صنعتی: مرکب‌های مدرن، به‌خصوص برای خطاطی‌هایی که در محیط‌های عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرند، معمولاً ماندگاری بالاتر و خشک شدن سریع‌تری دارند.
کاغذ خوشنویسی
انتخاب کاغذ مناسب برای خوشنویسی یکی دیگر از نکات مهم است. کاغذ باید بافت مناسبی داشته باشد تا مرکب به‌طور یکنواخت جذب شود. کاغذهای مخصوص خوشنویسی معمولاً از الیاف طبیعی ساخته شده و سطح نرم و صاف دارند.
- کاغذ کرم یا سفید: این نوع کاغذها برای خوشنویسی استاندارد و کلاسیک استفاده می‌شوند.
- کاغذ بافت‌دار: این کاغذها برای خلق طرح‌های هنری و منحصر به فرد مناسب هستند و در تذهیب و تزئینات کاربرد دارند.
دوات
دوات ظرفی کوچک برای نگهداری مرکب است و در انواع شیشه‌ای، چوبی، پلاستیکی و سرامیکی عرضه می‌شود. مدائنی در وصف اهمیت دوات گفته است:
“دواتت را نیکو گردان و در حفظ و نگهداری‌اش بکوش، که دوات‌ها خزینه‌ی ادب و فرهنگ‌اند.”
سایر لوازم ضروری خوشنویسی
قلم تراش
برای تراشیدن قلم خوشنویسی، نیاز به قلم تراش مخصوص است که نوک قلم را به‌طور دقیق و متناسب با نوع قلم تراش دهد. قلم تراش‌ها به‌طور کلی دو نوع دارند: نوع اول برای تراشیدن میدان قلم که باید ستبر و محکم باشد و نوع دوم برای تراشیدن نوک قلم که باریک‌تر است.
قط زن
قط‌زن ابزاری صاف و سخت برای بریدن زاویه‌دار نوک قلم نی است. جنس آن بهتر است از چوب آبنوس، عاج یا چوب عناب باشد. استفاده از چوب به دلیل نرمی بیشتر و هماهنگی با بافت نی، گزینه‌ای محبوب میان استادان محسوب می‌شود. قط‌زن ناهموار باعث ریشه‌دار شدن نوک قلم و کاهش کیفیت خط خواهد شد.
لیقه
لیقه، الیاف پنبه‌ای یا ابریشمی است که درون دوات قرار می‌گیرد تا مرکب را به‌صورت یکنواخت به نوک قلم منتقل کند. استادان توصیه می‌کنند لیقه هر ماه تعویض شود تا از آلودگی و کپک جلوگیری گردد.
سنگ رومی
سنگ رومی برای تیز کردن قلمتراش استفاده می‌شود. این سنگ به‌ویژه در خوشنویسی‌های حرفه‌ای اهمیت دارد زیرا تیز بودن قلم باعث ایجاد خطوط نرم و یکنواخت می‌شود.
قلمدان
قلمدان جعبه‌ای برای نگهداری و محافظت از قلم‌ها است. از آنجا که نوک قلم‌ها حساس هستند، قلمدان از شکستن آن‌ها جلوگیری می‌کند.
زیرمشق یا زیردستی
زیرمشق ها دارای لایه بیرونی از چرم، فوم یا نمد هستند که زیر کاغذ قرار می‌گیرد تا ضربه‌های قلم نرم‌تر منتقل شده و نوشتار یکنواخت‌تر گردد؛ لایه داخلی زیرمشق ها می‌تواند چوبی یا مقوایی باشد.
شابلون و خط‌کش
برای هنرجویان، استفاده از شابلون یا خط‌کش کرسی‌نویسی می‌تواند به تنظیم فاصله‌ی خطوط و ابعاد حروف کمک کند.
ست لوازم خوشنویسی
برخی از تولید کننده های لوازم هنری مانند برند بدر، ست‌های آماده شامل قلم نی، مرکب، لیقه، دوات و زیردست ارائه می‌دهند که شامل تمامی ابزارهای مورد نیاز خوشنویسی هستند و برای شروع مناسب‌اند.
نکات خرید لوازم خوشنویسی
- قلم: هنگام خرید قلم خوشنویسی، توجه داشته باشید که قلم باید متناسب با دست شما باشد. قلم‌هایی که متناسب با دست‌های کوچک یا بزرگ هستند، راحت‌تر قابل کنترل‌اند. همچنین بهتر است قلم‌هایی با طول مناسب و نوک ویژه سبک نوشتاری‌تان انتخاب کنید.
- مرکب: مرکب باید دارای غلظت مناسب باشد تا هنگام نوشتن در کاغذ پخش نشود و باعث ایجاد خطوط صاف و یکنواخت شود.
- کاغذ: کاغذ باید بدون پرز باشد و قابلیت جذب مناسب مرکب را داشته باشد. کاغذهای خاص خوشنویسی معمولاً سطحی نرم و یکنواخت دارند که به خوشنویس کمک می‌کند تا خطوطی تمیز بنویسد.
نتیجه‌گیری
برای شروع به هنر خوشنویسی، آشنایی با لوازم ضروری و انتخاب ابزار مناسب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از قلم‌های نی خوشنویسی گرفته تا مرکب و دیگر لوازم، هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند که بسته به سبک و نوع کار هنرجو انتخاب می‌شوند. با دقت در انتخاب قلم، مرکب و دیگر لوازم، می‌توان تجربه‌ای لذت‌بخش و باکیفیت از خوشنویسی داشت و آثار بی‌نظیری خلق کرد.
