گاهی وقت‌ها، کودکانی را می‌بینیم که انگار در دنیای یادگیری، پا به راهی سخت‌تر گذاشته‌اند. همان راهی که برای بیشتر بچه‌ها صاف و هموار است، برای آن‌ها پر از سنگ‌ریزه و دست‌انداز است. شناخت نشانه های اختلال یادگیری در کودکان و توجه به علائم اختلال یادگیری در کودکان، مثل روشن کردن یک چراغ در این مسیر تاریک است؛ چراغی که می‌تواند به کودک کمک کند گم نشود، نترسد، و بالاخره راهش را پیدا کند.
اختلال یادگیری در کودکان چیست؟
اختلال یادگیری (Learning Disability) مجموعه‌ای از مشکلات است که پردازش، تحلیل یا ذخیره اطلاعات را دچار چالش می‌کند.
تصور کنید مغز بعضی کودکان شبیه یک رادیویی باشد که خوب سیگنال نمی‌گیرد. صداها را می‌شنود، ولی گاهی کلمات در هم می‌روند. اختلال یادگیری به همین تفاوت در پردازش اطلاعات اشاره دارد. یعنی کودک توانایی درک، تحلیل یا ذخیره‌ی اطلاعات را دارد، اما مغزش مسیر متفاوتی را طی می‌کند. نکته‌ی طلایی اینجاست که اختلال یادگیری هیچ ربطی به کم‌هوشی یا تنبلی ندارد.
این کودکان اغلب ذهن‌هایی فوق‌العاده خلاق دارند؛ فقط روش یادگیری‌شان متفاوت است. بنابراین بهتر است برای تشخیص اختلال یادگیری با یک متخصص روانشناسی کودک در ارتباط باشید.
چرا شناخت نشانه‌های اختلال یادگیری اهمیت دارد؟
شناخت علائم اختلال یادگیری در کودکان اهمیت زیادی دارد، چون این نشانه‌ها اولین سیگنال‌هایی هستند که مغز کودک به ما می‌دهد تا بفهمیم او برای پردازش اطلاعات، مسیر متفاوتی طی می‌کند. اگر این نشانه‌ها زود تشخیص داده شوند، می‌توانیم با مداخلات علمی و روش‌های حمایتی مناسب، روند یادگیری را برای کودک ساده‌تر و دلپذیرتر کنیم. این آگاهی باعث می‌شود به جای سرزنش یا فشارهای بی‌نتیجه، محیطی امن و سازنده برای رشد توانایی‌های واقعی کودک بسازیم. در واقع، شناخت به‌موقع نشانه‌ها می‌تواند از مشکلات عاطفی، تحصیلی و اجتماعی بعدی جلوگیری کند و مسیر آینده‌ی کودک را هموارتر کند.
چطور نشانه‌های اختلال یادگیری در کودکان را تشخیص دهیم؟
هر کودکی ممکن است گاهی اشتباه کند یا در یک درس ضعیف‌تر عمل کند، اما وقتی این مشکلات به صورت مداوم و در چند زمینه مختلف تکرار شود، می‌تواند نشانه‌ی وجود اختلال یادگیری باشد. در این بخش علائم اختلال یادگیری در کودکان را به تفکیک هر اختلال بررسی می‌کنیم:
۱. نشانه‌های اختلال یادگیری خواندن در کودکان
بعضی بچه‌ها هنگام خواندن، انگار دارند کدی را رمزگشایی می‌کنند. حروف در ذهن آن‌ها جابه‌جا می‌شوند، صداها باهم قاطی می‌شوند. گاهی ممکن است نشانه‌ها ظریف و نامحسوس باشند و تنها در محیط مدرسه یا هنگام خواندن با صدای بلند خودش را نشان دهد. شناسایی به‌موقع این علائم، فرصتی است برای حمایت بهتر و جلوگیری از سرخوردگی کودک در مسیر تحصیل.
برخی از نشانه‌های اختلال یادگیری خواندن در کودکان عبارتند از:
- دشواری در تشخیص یا تطبیق صداها با حروف
- کندی شدید در سرعت خواندن نسبت به همسالان
جا انداختن یا جابه‌جا کردن حروف و کلمات هنگام خواندن - تلاش زیاد برای خواندن متن‌های ساده و خستگی زودهنگام
- اجتناب از فعالیت‌های مرتبط با خواندن مانند کتاب‌خوانی یا بلندخوانی در کلاس
درست مثل کسی که در یک کشور جدید زندگی می‌کند اما هنوز زبان آنجا را به‌خوبی نمی‌داند، این کودکان هم نیاز به رویکردهای آموزشی ویژه دارند تا بتوانند مسیر یادگیری را با روش خودشان طی کنند.
۲. نشانه‌های اختلال یادگیری نوشتن در کودکان
نوشتن برای بسیاری از کودکان، پلی است که افکار آن‌ها را به دنیای بیرون وصل می‌کند. اما برای کودکانی که دچار اختلال یادگیری نوشتن هستند، عبور از این پل می‌تواند سخت و طاقت‌فرسا باشد. این کودکان ممکن است در تبدیل ایده‌هایشان به واژه‌ها، سازماندهی نوشته یا حتی نگارش صحیح کلمات با چالش روبه‌رو شوند. نوشتن برای برخی کودکان با اختلال یادگیری، مثل سعی برای نوشتن با دست غیر غالب‌شان است. کند، خسته‌کننده، پر از اشتباه. برخی از نشانه‌های اختلال یادگیری نوشتن در کودکان عبارتند از:
- دست‌خط بسیار نامنظم یا ناخوانا
- دشواری در به خاطر سپردن یا نوشتن شکل صحیح کلمات
- مشکلات در ساختاردهی جملات یا رعایت ترتیب منطقی افکار
- کندی زیاد در انجام تکالیف نوشتنی نسبت به همسن‌وسالان
- اشتباهات املایی زیاد، حتی در کلماتی که بارها تمرین شده‌اند
۳. نشانه‌های اختلال یادگیری ریاضی در کودکان
وقتی کودک دچار اختلال یادگیری ریاضی (که به آن «دیسکالکولیا» هم گفته می‌شود) باشد، ممکن است مفاهیم ساده‌ی ریاضی برایش مبهم و ناپایدار به نظر برسند. این چالش‌ها ربطی به میزان هوش یا تلاش کودک ندارند؛ بلکه مغز او اطلاعات عددی را به شکل متفاوتی پردازش می‌کند. اگر این نشانه‌ها زود شناسایی شوند، می‌توان با روش‌های حمایتی مناسب، به کودک کمک کرد مسیر رشد ریاضی خود را با آرامش بیشتری طی کند. برخی از نشانه‌های اختلال یادگیری در کودکان برای مباحث ریاضی عبارتند از:
- دشواری در درک مفاهیم پایه مثل جمع، تفریق یا شمارش
- سردرگمی در تشخیص ترتیب اعداد یا ارزش مکانی آن‌ها
- مشکل در یادگیری جدول ضرب یا محاسبات ساده‌ی روزمره
- اشتباهات مکرر در مسائل ریاضی، حتی پس از تمرین زیاد
- اضطراب شدید یا اجتناب از فعالیت‌های مرتبط با ریاضی
۴. وقتی حافظه‌ی کوتاه‌مدت، یار غایب ماست
بعضی کودکان چیزهایی را که به آن‌ها می‌گوییم، فقط برای چند لحظه در ذهن نگه می‌دارند. اگر کودک را زیاد به بی‌توجهی متهم می‌کنید یا فکر می‌کنید هرچه می‌گویید را نادیده می‌گیرد، شاید با یکی از نشانه‌های اختلال یادگیری در کودکان مواجه شده‌اید.
اگر فرزندتان دستورالعمل‌های چند مرحله‌ای را فراموش می‌کند یا اطلاعات درسی را به سختی به خاطر می‌آورد،
ممکن است مشکل در حافظه‌ی کاری داشته باشد.
۵. وقتی تمرکز مثل یک پروانه‌ی سرکش است
گاهی کودک، انگار هزار چیز در سرش می‌چرخد و نمی‌تواند روی هیچ‌کدام تمرکز کند. این، همیشه به معنای بیش‌فعالی نیست، ولی اختلال یادگیری می‌تواند تمرکز را هم سخت کند. گاهی کودک به راحتی حواسش پرت می‌شود، کارها را نیمه‌کاره رها می‌کند، یا خیلی زود از انجام تکلیف خسته می‌شود.
آیا برای تشخیص علائم اختلال یادگیری در کودکان باید به متخصص مراجعه کنیم؟
هر کودکی در روند رشدش ممکن است گاهی دچار کندی یا چالش‌های موقت شود، اما تشخیص این‌که این سختی‌ها نشانه‌ی یک اختلال یادگیری هستند یا بخشی طبیعی از مسیر رشد، نیاز به نگاه دقیق یک متخصص دارد. متخصصان روانشناسی کودک یا گفتاردرمانگران باتجربه با ابزارها، آزمون‌ها و مشاهدات بالینی می‌توانند به درستی ارزیابی کنند که آیا کودک نیاز به مداخله‌ی تخصصی دارد یا خیر. مراجعه زودهنگام به متخصص نه تنها کمک می‌کند کودک سریع‌تر حمایت لازم را دریافت کند، بلکه از شکل‌گیری مشکلات ثانویه مثل اضطراب، کاهش اعتمادبه‌نفس یا افت تحصیلی جلوگیری می‌کند.
درست مثل باغبانی که به‌موقع متوجه بیماری یک نهال می‌شود و آن را درمان می‌کند، ما هم باید با دقت و مهربانی مراقب نشانه‌های رشد کودکان باشیم.
چگونه می‌توانیم در خانه به کودکمان کمک کنیم؟
کمک به کودکی که با علائم اختلال یادگیری در کودکان روبه‌رو است، مثل ساختن پلی استوار در یک مسیر پرپیچ‌وخم است؛ صبر، محبت و آگاهی سه ستون اصلی این پل هستند. بهتر است در این مسیر از متخصصان مراکز روانشناختی کودکان، مثل مرکز مشاوره فرزام کمک بگیرید. اما اگر به هر دلیلی این امکان را ندارید، می‌توانید در خانه، با ایجاد محیطی امن و بدون قضاوت، اولین قدم‌های حمایت را بردارید. تنظیم برنامه‌های منظم برای تمرین مهارت‌ها (مثل خواندنش یا نوشتن)، بازی‌های آموزشی خلاقانه، و استفاده از روش‌های چندحسی (دیداری، شنیداری، حرکتی) بسیار مؤثر است.
تشویق‌های کوچک برای تلاش‌های کودک، حتی اگر نتیجه کامل نباشد، روحیه‌ی او را حفظ می‌کند. همچنین مهم است که انتظارات خود را واقع‌بینانه تنظیم کنید و بیشتر روی پیشرفت‌های کوچک تمرکز کنید تا مقایسه با دیگران.
در کنار این‌ها، همکاری با معلمان و متخصصان، استفاده از تکنیک‌هایی که در جلسات درمانی یاد می‌گیرید و حفظ ارتباط عاطفی نزدیک با کودک، کلیدهای طلایی این مسیر هستند.
سوالات پرتکرار:
۱. چه زمانی باید نگران نشانه‌های اختلال یادگیری در کودکان باشیم؟
اگر مشکلات تحصیلی کودک در زمینه‌های خاصی ادامه یابد و به‌راحتی برطرف نشود، بهتر است به متخصص مراجعه کنید.
۲. آیا اختلال یادگیری باعث کاهش هوش کودک می‌شود؟
نه، اختلال یادگیری هیچ تاثیری بر میزان هوش کودک ندارد؛ این اختلال فقط نحوه پردازش اطلاعات را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۳. آیا اختلال یادگیری درمان‌پذیر است؟
اختلال یادگیری قابل درمان نیست، اما با روش‌های حمایتی می‌توان به کودک کمک کرد تا مهارت‌های خود را بهبود بخشد.
