شیرین نشاط عکاس و فیلمساز ایرانی است که به خاطر درونمایه های اجتماعی آثارش شناخته میشود. این هنرمند برای کارگردانی فیلم زنان بدون مردان تندیس شیر نقرهای جشنواره فیلم ونیز را به خانه برد.
شیرین نشاط در 6 فروردین 1336 در شهر قزوین به دنیا آمد. خانوادهای که او در آن متولد شد خانوادهای تحصیل کرده اما مذهبی بود. بنابراین برای شیرین نشاط خانواده اولین جامعه کوچکی بود که او تضاد و دوگانگی را در آن به چشم میدید. نشاط در سال 1354 به آمریکا مهاجرت کرد تا در دانشگاه برکلی کالیفرنیا در رشته هنرهای زیبا تحصیل کند و در سال 1361 با مدرک کارشناسی ارشد از این دانشگاه فارغ التحصیل شد. در این سال ها مدیریت مؤسسهی استورفرانت فور آرت اند آرشیتکت در نیویورک را برعهده داشت و طی این دوران نمایشگاههایی به پا کرد.
عکسهای شیرین نشاط
شیرین نشاط در اواخر دهه شصت به ایران بازگشت انقلاب اسلامی و تغییرات سیاسی کشور وضع زنان را به کل دگرگون کرده بود. بنابراین نشاط تصمیم گرفت وضعیت زنان را موضوع اصلی عکسهای خود قرار دهد. در همین راستا مجموعه عکسی را تهیه کرد. در این مجموعه عکسها اشعاری روی دست و پای زنان ایرانی نقش بسته که سکوت درونی آنها را بیان میکند.
اولین نمایشگاه انفرادی نشاط به نام «پرده برداری» در سال 1372 در گالری فرانکلین فرنیس نیویورک برگزار شد. سپس چند نمایشگاه گروهی برپا کرد. در چهارمین بینال استانبول و بینال ونیز شرکت کرد. در سال 1373 فلوشیپ عکاسی مید-آتلانتیک را به دست آورد و در سال 1375 فلوشیپ عکاسی بنیاد هنر نیویورک را دریافت کرد.
این بانوی عکاسی طی سالهای فعالیت خود آثارش را در نمایشگاهها، گالریها، موزهها و آرتفرهای مختلف سراسر جهان به معرض نمایش گذاشت و جوایز مختلف دریافت کرد. برای مثال، در سال 1379 جایزه بینال گوانگجو را دریافت کرد. در این سالها در کنار عکاسی به ساخت ویدیو آرت و چیدمان ویدیویی هم علاقه داشت و آثار او مجموعهای از هر دو بودند. در چیدمان ویدیویی «عصیانگر»، «جذبه» و «اشتیاق» بیشتر نگاه فلسفی و شاعرانه او نسبت به زن پیداست تا دیدگاه اجتماعی گذشتهاش. همین چیدمان «جذبه» از این سه گانه در سال 1378 جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز را برای او به ارمغان آورد.
پروژه جدید او به نام «سرزمین رویاها» در سالهای 1398 و 1399 در گالریهای جهان به نمایش گذاشته شد. این پروژه شامل عکسهای پرتره مهاجران آمریکا و دو ویدیوآرت بود. یکی از این ویدیوها درباره یک دانشجوی ایرانی است که به آمریکا سفر کرده و از مهاجران آمریکا عکس میکرد. سوژه عکسهای او درباره آرزوهایشان صحبت میکنند. آرزوهایی که آنها را به این قسمت از دنیا کشانده است. نمیتوان گفت آثار او تنها به زنان ایران محدود شده، زیرا او به فرهنگهای دیگر مثل مراکش، آذربایجان، مصر و آمریکا هم میپردازد و تبعیض اجتماعی، نژادی و طبقاتی در این جوامع را نشان میدهد.
یکی از نکات جالب درباره آثار شیرین نشاط توجه او به خط زبان فارسی است. در برخی از مجموعهها اشعار و نوشتههایی روی دست و پای زنها ترسیم شده بود که نشان دهنده توجه و علاقه او به هویت و آثار ایرانی است. در حقیقت هدف او نمایش زیباییهای فرهنگ ایران به مردم جهان است. عکس گرچه ابزار محدودی است که فقط یک لحظه را به نمایش میگذارد، اما شیرین نشاط توانست به کمک این ابزار محدود فرهنگ و هنر غنی کشورش را به نمایش بگذارد و آن را با پیام های اجتماعی و مسائل زنان گره بزند. در لابلای نوشتهها و نقش و نگارهای ترسیم شده روی دست و پای زنها اشعاری از شاهنامه را میبینیم.
با این اپلیکیشن ساده، هر زبانی رو فقط با روزانه 5 دقیقه گوش دادن، توی 80 روز مثل بلبل حرف بزن! بهترین متد روز، همزمان تقویت حافظه، آموزش تصویری با کمترین قیمت ممکن!
شیرین نشاط و فیلمسازی
شیرین نشاط در سال 2001 فیلم رنگی کوتاه «گذرگاه خمیده» را ساخت که در ساخت آن از جدال سربازان فلسطینی الهام گرفته بود. فیلم «زنان بدون مردان» که براساس کتابی نوشته شهرنوش پارسی پور ساخته شده بود تندیس شیر نقرهای بهترین کارگردانی را برای او به ارمغان آورد. کتاب به حوادث کودتای 28 مرداد و سقوط دولت مصدق میپردازد. فیلم هم وضعیت وخیم زنان ایرانی در این دوره را نشان میدهد. موضع اجتماعی فیلم آن را مورد توجه قرار داد و بسیاری از تماشاگران و منتقدین از آن استقبال کردند.
فیلم دیگر شیرین نشاط «در جستجویام کلثوم» است که در سال 2017 ساخته شد. داستان درباره تلاش یک زن هنرمند ایرانی است که در تبعید تلاش میکند درباره شخصیت و هویت ام کلثوم بیشتر بداند.این فیلم قصد دارد هویت گمشده زنان در جامعه مردسالار را به تصویر بکشد. آخرین فیلم او «سرزمین رویاها» نام دارد که از ویدیوی پروژه «سرزمین رویاها» اقتباس شد. این فیلم در فستیوال فیلم ونیز 2021 به نمایش درآمد.
این هنرمند در سال 2021 به پاس دستاوردهای هنری خود جایزه استاد عکاسی آرتفر فوتو لندن را به دست آورد.
در این مقاله زندگی نامه شیرین نشاط عکاس و فیلمساز ایرانی را مرور کردیم. برای مطالعه درباره هنرمندان ایرانی دیگر (مثل بیوگرافی عباس کیارستمی) میتوانید به بخش هنرمندان در وبسایت درز مراجعه کنید.
